“Ondanks al die ontwikkelingen is er een communicatiewoord dat tot mijn verbazing al decennialang ongewijzigd is gebleven. Onaantastbaar, lijkt het wel. Ik bedoel het woord doelgroep”

 

Mede onder invloed van maatschappelijke trends en technologische ontwikkelingen ondergaat het vakgebied van professionele communicatie flinke veranderingen. We leven in een tijd van globalisering, digitalisering, duurzaamheid, social media, diversiteit en individualisering. Dat alles laat ook z’n sporen na in de communicatie-wereld. Eenzijdig zenden maakt steeds meer plaats voor interactie en participatie; planmatig communicatiebeleid wordt vervangen door meer flexibele werkwijzen; marketingdoelen worden aangevuld met maatschappelijke ambities. Kortom, het speelveld is flink aan het veranderen. Dat is terug te zien aan de nieuwerwetse vaktermen die tegenwoordig in het professionele communicatie-circuit volop worden gebezigd. Woorden als agile, co-creatie, purpose, big data en conversation zijn niet van de lucht. Vaak Engelstalige termen, om het extra vlot en indrukwekkend te laten klinken. Jeukwoorden-expert Japke-d. Bouma heeft er een dagtaak aan om het allemaal bij te houden.[1]

Ik kijk daar als communicatie-docent met veel belangstelling naar. Ik probeer door de modieuze terminologie heen te prikken om te kijken of er een zinvolle kern overblijft. In nogal wat gevallen blijf ik met een lege huls zitten, maar het komt ook regelmatig voor dat achter zo’n nieuwe term een verdienstelijke poging zit om veranderende omstandigheden te duiden. Want de tijden veranderen snel en dat vergt nieuwe vormen van denken en benoemen.

Ondanks al die ontwikkelingen is er een communicatiewoord dat tot mijn verbazing al decennialang ongewijzigd is gebleven. Onaantastbaar, lijkt het wel. Ik bedoel het woord doelgroep. Op de werkvloer, in studieboeken, op conferenties en in onderzoeksrapporten wordt de term doelgroep nog volop gebruikt. Ik vind dat opvallend, omdat het wat mij betreft een term is die voor een belangrijk deel niet meer de lading dekt. Om dat toe te lichten, moet eerst de term nader worden verklaard.

Doelgroep is een vertaling van de Amerikaanse marketing-term target group. De oorspronkelijke betekenis van het woord target verwijst naar een rond schild. In vroeger eeuwen gebruikten boogschutters die term voor een ‘mark to shoot at’, een mikpunt. Een target-group zou je dus kunnen opvatten als een groep mensen die je wilt raken/treffen, of -in wat vredelievender termen- mensen die je wilt bereiken. In de communicatie-wereld kun je het woord doelgroep op twee manieren opvatten. Er wordt òf een groep mensen mee aangeduid bij wie je een doel wilt realiseren (bijvoorbeeld rokers die moeten stoppen met roken of consumenten die jouw product moeten gaan kopen), òf het gaat om de mensen die je met je communicatie wilt bereiken. De eerste categorie zou je de gewenst-effect-doelgroep kunnen noemen en de tweede de communicatie-doelgroep. In veel gevallen is de communicatie-doelgroep ook de gewenste-effect-doelgroep, maar soms spreekt je groep A aan in de hoop dat zij groep B gaan bewegen iets te veranderen. A is dan de communicatie-doelgroep die optreedt als intermediair voor de gewenst-effect-doelgroep B.  In beide gevallen gaat het om planmatige, eenzijdige communicatie. Doel en doelgroep zijn door de boodschapper vooraf vastgesteld. Als hij de doelgroep in het vizier heeft, legt hij aan en haalt hij de trekker over. Geen wonder dat een van de oudste communicatie-effecttheorieën de ‘magic bullet’ theorie werd genoemd. We hebben deze theorie allang afgezworen, maar de bijbehorende terminologie blijft rondzingen.

Iedereen zal begrijpen dat deze opvatting van communicatie niet meer van deze tijd is. We leven in een tijd van interactie, social media en participatie. Iedereen communiceert met iedereen. Op allerlei niveaus en met alle mogelijke middelen. Vast is vloeibaar geworden. En toch blijven we het woord doelgroep gebruiken. Laatst kaartte ik dit aan tijdens een zeer interessante presentatie van Sander Hermsen van de Hogeschool Utrecht.[2] Toen ik hem vroeg waarom hij (en anderen) nog steeds het woord doelgroep gebruikte, gaf hij toe dat de term niet meer toereikend was, maar dat er nu eenmaal geen beter woord bestaat. Hij nodigde ons uit om met een betere aanduiding te komen.

Die handschoen heb ik opgepakt en dit verhaal is daar het bewijs van. Sommigen kiezen voor het woord stakeholders, maar dat vind ik niet specifiek genoeg voor communicatie. In het boek Kernbegrippen van professionele communicatie dat Paula Zweekhorst en ik hebben geschreven[3] , kiezen we voor de term Publieksgroepen: heel breed, heel algemeen. Die zijn er in allerlei soorten en maten. Een veilige keuze.

 

 

 

Maar als ik wat verder nadenk zou ik nu een onderscheid willen maken tussen situaties waarin je BIJ anderen iets wilt bereiken en situaties waarin je MET anderen  iets wilt bereiken;  onderscheid tussen een groep mensen als ‘lijdend voorwerp’ en een groep mensen als ‘meewerkend voorwerp’. In het eerste geval mag je wat mij betreft over doelgroepen blijven spreken. We zien nog steeds veel campagnes en acties waarbij organisaties alle touwtjes in handen houden en eenzijdig hun boodschappen over de hoofden van het publiek uitstorten. Roeptoeteren naar doelgroepen.

In het tweede geval is een organisatie met mensen in gesprek. Doelen, wensen en belangen worden uitgewisseld. Er worden geluisterd, overlegd, afgestemd. Bij het voeren van een gesprek heb je het over deelnemers of gesprekspartners. Het woord partner, weer zo’n Engels woord, betekent eigenlijk ook deelnemer (part = deel; denk ook aan het woord participeren wat letterlijk betekent: deelnemen). Het woord doelgroep is in een dergelijke situatie misplaatst. Met het wijzigen van één letter hebben we een veel treffender woord te pakken: deelgroep. Ik stel hierbij voor om deze term te gaan gebruiken bij alle vormen van interactieve, participatieve communicatie. Bijkomende voordeel: het is een Nederlandstalig term. En nu maar hopen dat Japke-d. Douma er geen jeuk van krijgt.

 

Naschrift 6 september 2020

Dit weekend had ik ingeving die goed aansluit bij dit blog en die ik ook op LinkedIn en Twitter heb gedeeld.

Communicatie 1.0 : met iets de ander bereiken

Communicatie 2.0 : met de ander iets bereiken.

 

 

[1] https://www.nrc.nl/nieuws/2018/01/16/het-ergste-jargon-in-de-communicatie-a1588555?utm_source=NRC&utm_medium=banner&utm_campaign=Paywall&utm_content=paywall-november-2019A

[2] https://www.sander-hermsen.nl/

[3] https://www.boomhogeronderwijs.nl/product/100-8477_Kernbegrippen-van-professionele-communicatie-tweede-druk