Pieter Steinz stelt prachtige boeken samen. Het boek Made in Europe dat hij een paar jaar geleden publiceerde, leverde mij vele uren lees- en grasduinplezier op. En al eetlezende groeide mijn jaloezie: zo’n boek had ik ook willen maken. Maar ja, dan had ik andere keuzes in mijn leven moeten maken (en ook het talent van Steinz moeten hebben). Onlangs gaf Steinz met dochter Jet (de vader-dochter combinatie is echt een trend in boekenland) al weer zo’n fraai boek uit: Steinz, Gids voor de wereldliteratuur. Op het omslag van dit indrukwekkende overzichtswerk en heerlijke bladerboek staat het boek Norwegian Wood van Haruki Murakami prominent afgebeeld. Op zich opmerkelijk, omdat Steinz niet dit boek van Murakami een speciaal uitgelichte plek toekent, maar diens boek Na de aardbeving.
Ik heb het boek Norwegian Wood van Murakami (uit 1987) altijd al willen lezen. Dit had meer met Bob Dylan en The Beatles te maken (waarover straks meer), dan met mijn belangstelling voor de Japanse literatuur. Een paar jaar geleden kreeg ik het boek in handen en begon ik daadwerkelijk met lezen. Murakami schetst het coming of age relaas van twee jonge mensen die geconfronteerd worden met de dood van hun gezamenlijke vriend. Die dood heeft een verminkend effect op Naoko, het vriendinnetje van de overledene, en een verlammend effect op goede vriend Toru, de hoofdpersoon van het boek. Vriendin en vriend blijven nauw contact houden. Het gemis van de ontbrekende derde schept een band, maar creëert ook afstand. Ze krijgen wel een soort relatie met elkaar, maar tot een echte, duurzame liefdesband komt het niet. Uiteindelijk pleegt Naoko zelfmoord. Dit maakt Toru tot, zoals hij het zelf zegt, “de archivaris van een leeg museum”. Het valt op hoe Murakami in dit boek de jeugd schetst die een uitweg zoekt uit de traditionele Japanse cultuur en zich laat inspireren door westerse impulsen: film, literatuur (vaker genoemd: Thomas Mann: De Toverberg; J.D.Salinger: The Catcher in the Rye; Scott Fitzgerald: The Great Gatsby) en muziek (o.a. Beatles, Gershwin, Beach Boys). De titel van het boek verwijst wat dat betreft niet voor niets direct naar het gelijknamige Beatles-nummer. De song komt al op de eerste pagina ter sprake als de hoofdpersoon (op latere leeftijd) met het vliegtuig geland is in Hamburg (een stad met een Beatles-verleden!) en het lied zacht uit de speakers klinkt: “zoals altijd bracht die melodie me in verwarring”. Halverwege het boek blijkt waarom dit lied zoveel gevoelens oproept is. Het blijkt het lievelingsnummer van de treurende en treurige Naoko te zijn: “ik kan toch toch zo verdrietig worden als ik dat nummer hoor”, zei Naoko. “Ik weet niet waarom, maar het geeft me het gevoel dat ik verdwaald ben in een diep bos. Ik ben helemaal alleen, het is koud en donker en er is niemand om me te helpen.”
Murakami werkt op deze wijze in roman-vorm een universeel thema (een onmogelijke liefde) uit dat door The Beatles klein en verstild op muziek is gezet. John Lennon schreef met behulp van Paul McCartney dit nummer voor het album Rubber Soul (1965). En dankzij George Harrison deed in dit nummer de sitar z’n intrede in de westerse popmuziek. Norwegian Wood vertelt het verhaal van een prille liefde die in de knop wordt gebroken (niet voor niets luidt de ‘ondertitel’ van dit nummer: This bird had flown). In korte treffende zinnen wordt een herkenbaar beeld getekend van een afspraakje dat anders eindigt dan de hoofdpersoon zich had gewenst.
I once had a girl, or should I say, she once had meShe showed me her room, isn’t it good, norwegian wood?She asked me to stay and she told me to sit anywhere
So I looked around and I noticed there wasn’t a chairI sat on the rug, biding my time, drinking her wine
We talked until two and then she said, “It’s time for bed”She told me she worked in the morning and started to laugh
I told her I didn’t and crawled off to sleep in the bath
And when I awoke I was alone, this bird had flown
So I lit a fire, isn’t it good, Norwegian wood?
De muziek ondersteunt het weemoedige verhaal op melodieuze wijze. Het nummer bevat geen standaard pop-patroon met coupletten en een vast refrein. Er zijn ook geen meerstemmige koortjes of pulserende beats te beluisteren. Toen John Lennon op 8 december 1980 (ik werd die dag 23 jaar) werd vermoord, noemde een Britse muziek-professor op televisie Norwegian Wood als voorbeeld van de bijzondere componeervaardigheden van Lennon. Of Lennon zich door andere composities heeft laten inspireren is een kwestie van interpretatie. Op het internet wordt verwezen naar de Manfred Symfonie van Tsjaikovski als inspiratiebron voor het Beatles-nummer: “The third movement is a rocking andante which uses a tune which recalls the Beatles song Norwegian Wood”.[1] Deze Manfred Symfonie was op zijn beurt weer gebaseerd op het gedicht Manfred van Lord Byron.
Een andere, meer beschreven inspiratie-bron voor Lennon was het werk van Bob Dylan. Dylan werd in de jaren ’60 bewonderd om zijn vermogen om verhalende, betekenisvolle teksten te combineren met een brede vorm van muziekstijlen (folk, blues, rock). . Het verhaal wil dat John Lennon met Norwegian Wood probeerde om op Dylaneske wijze de tekst/het verhaal te gebruiken als uitgangspunt voor de song en de muziek daaraan aan te passen.
Vervolgens greep Bob Dylan Norwegian Wood aan om 4th Time Around te schrijven, dat in 1966 verscheen op zijn dubbelalbum Blonde on Blonde.
“Don’t waste your words, they’re just lies”
I cried she was deaf
And she worked on my face until breaking my eyes
Then said, “What else you got left”
It was then that I got up to leave
But she said, “Don’t forget
Everybody must give something back
For something they get”.I stood there and hummel
I tapped on her drum and asked her how come
And she buttoned her boot
And straightened her suit
Then she said, “Don’t get cute”
So I forced my hands in my pockets
And felt with my thumbs
And gallantly handed her
My very last piece of gum.She threw me outside
I stood in the dirt where ev’ryone walked
And after finding I’d
Forgotten my shirt
I went back and knocked
I waited in the hallway, she went to get it
And I tried to make sense
Out of that picture of you in your wheelchair
That leaned up against …Her Jamaican rum
And when she did come, I asked her for some
She said, “No dear”
I said, “Your words aren’t clear
You’d better spit out your gum”
She screamed till her face got so red
Then she fell on the floor
And I covered her up and then
Thought I’d go look through her drawer.
And when I was through
I filled up my shoe
And brought it to you
And you, you took me in
You loved me then
You didn’t waste time
And I, I never took much
I never asked for your crutch
Now dont ask for mine.
Het Dylan-nummer bevat duidelijke parallellen met Norwegian Wood, zowel muzikaal als tekstueel. Dat was natuurlijk voer voor Dylan-exegeten en Beatles-kenners. Wat bedoelde Dylan hiermee? Was het een parodie van Dylan, een knipoog, een eerbetoon, een sneer? Onlangs was op NPO Cultura de documentaire Don’t Look Back te zien over de concerttour die Dylan in 1965 door Groot-Brittannië maakte. De beelden maakten duidelijk dat het optreden van Dylan voor publiek en in de media veel politieker en kritischer was, dan wat de Beatles in die tijd lieten zien. In die geest zou het kunnen dat Dylan de Beatles op de hak nam door met 4th Time Around een pastiche van Norwegian Wood te maken.
Maar ik durf dat niet met zekerheid te zeggen. Wel weet ik dat Dylan zijn recente album Tempest (2012) afsluit met de song Roll on John, een welgemeend saluut aan John Lennon.
Nog twee aardig weetjes tot slot.
In de film Vanilla Sky (een remake van de Spaanse film Abre los oyos) is ook het Dylan-nummer 4th Time Around is te horen, terwijl de prijswinnende titelsong geschreven is door Paul McCartney.
In diezelfde film komt een shot voor waarin hoofdrolspelers Tom Cruise en Penélope Cruz (het echtpaar Kroes-Kroes zou Battus zeggen) in Jones Street, New York precies dezelfde pose aannemen als Bob Dylan en zijn toenmalige vriendin Suze Rotolo op de cover van het album The Freewheelin’ Bob Dylan.
[1] http://www.musicweb-international.com/classrev/jan99/manfred.htm