Werkman

“Werkman”, denk ik, als ik op de voorpagina van de krant de bijna iconische foto[1] van de vertrekkende Sepp Blatter zie staan.

 

 

Mijn vader was een groot liefhebber van boeken. Vanaf zijn tienerjaren kocht, las, verslond en verhandelde hij boeken. Hij had een brede belangstelling en zijn honger naar ‘van alles en nog wat’ stilde hij vooral door stapels boeken te lezen. Mijn ouderlijk huis stond dan ook vol boekenkasten. Mijn vader was docent godsdienst en maatschappelijke vorming op een Kweekschool (nu Pabo) en behaalde rond zijn 40e zijn doctoraal Pedagogiek. Een belangrijk deel van zijn boekenvoorraad was aan deze thema’s gewijd. Die boeken vulden de wanden van zijn werkkamer. Maar daarnaast had hij ook belangstelling voor kunst, filosofie en literatuur. Dat leverde een volle boekenkastenwand in de eetkamer op (als tiener kon ik mijn leeslijst voor het vak Nederlands bijna geheel uit mijn vaders verzameling samenstellen). En ten slotte was er ook nog het lichtere werk: Carmiggelt, Simenon en dergelijke. Deze boeken stonden in de woonkamer in zelfgetimmerde kastjes onder de vensterbanken. Het kwam vaker voor dat mensen die bij ons op bezoek kwamen mijn vader vroegen of hij ook alles gelezen had. Zijn antwoord was steevast:”jazeker”. En dat heb ik later ook kunnen verifiëren: in vrijwel al zijn boeken stonden aantekeningen, streepjes en uitroeptekens; ook zaten er vaak knipsels uit kranten en tijdschriften in die pasten bij bepaalde passages of thema’s in het betreffende boek. Hoewel hij al op 43-jarige leeftijd overleed, heeft hij in zijn relatief korte leven zonder twijfel meer gelezen dan de meeste mensen zullen doen die tweemaal zo oud worden.

Een van de meest bijzondere boeken van mijn vader was een kunstboek met de voor mij als kind cryptische titel Chassidische Legenden. Dit was geen leesboek, maar een boek dat je plat op tafel moest leggen en voorzichtig moest openen. Het binnenwerk bevatte twee delen met zwart-kartonnen omslagen. In elk deel zaten tien kleurige prenten van de Groningse drukker H.N. Werkman. Ook zat er een boekje bij met een toelichting op het leven van Werkman en op de 20 druksels. Werkman (1882-1945)[2] was drukker en typograaf. In 1919 ging hij deel uitmaken van het kunstenaarscollectief De Ploeg. Vanaf die tijd en in die inspirerende omgeving begon hij zijn vaardigheden als drukker in te zetten om vrij werk (door hem ‘druksels’ genoemd) te maken. Hij was autodidact en ontwikkelde een herkenbare eigen stijl. Veel van zijn werk werd uitgebracht bij uitgeverij de Blauwe Schuit, maar Werkman wist geen groot publiek te veroveren. In de oorlogsjaren kreeg Werkman van een vriend het boek Legende des Baalschem van Martin Buber te leen. Een bundel verhalen over de legendarische 18e eeuwse leider van de Oost-Europese chassidische beweging Ba’al Sjem Tov. Werkman werd gegrepen door deze spirituele verhalen en verbeeldde ze in twee suites van elk tien druksels (1941-1943).

Mijn ouders vonden het zonde om de mooie platen van Werkman in het grote boek te laten zitten. Ze kochten twee wissellijsten om bij toerbeurt een paar ‘Werkmannen’ op te kunnen hangen (op een van de schaarse wanden in ons huis waar geen boekenkasten stonden). Het werd de wand naast de eettafel. Zo heb ik in de loop der jaren de Chassidische Legenden uitgebreid in me op kunnen nemen. Hoewel mijn ouders af en toe uitlegden wat het verhaal bij bepaalde druksels was, fantaseerde ik er meestal mijn eigen verhalen bij. En zoals het met goede voornemens en wisselllijsten gaat: na verloop van tijd komt de klad erin. Dus veel langer dan de bedoeling was bleven twee Werkmannen in hun lijsten hangen. Toen mijn broers en ik het huis uit waren gegaan om te studeren, kregen we van onze moeder elk een eigen exemplaar van de Chassidische Legenden in een nieuwere uitgave. Toen mijn moeder een paar jaar later overleed, nam ik een van de oude ingelijste Werkmannen mee naar huis. Hij behoorde tot mijn favoriete prenten: een afbeelding van een blauwe man in een deuropening. Het druksel kreeg een mooi plaatsje op mijn werkkamer. Net als mijn ouders kochten mijn vrouw en ik wissellijsten om onze eigen Werkmannen in onze woonkamer te kunnen ophangen. Tot mijn plezier spraken de druksels net zo tot de verbeelding van onze kinderen als ze destijds bij mijn broers en mij deden. Een van de favorieten van mijn kinderen: de blauwe man in de deuropening.

 

FBL-FIFA-CORRUPTION-BLATTER

En dan valt deze week de dubbelgevouwen krant op de deurmat met een grote foto van de vertrekkende  Sepp Blatter op de voorpagina. Veel te prominent naar mijn smaak. Totdat ik de krant helemaal uitvouw en aan de rechterkant van de foto een blauwe man in een deuropening zie staan.

Blauwe man 2

 

“Werkman”, denk ik. Ik ren met de krant in mijn hand naar mijn werkkamer, kijk naar de prent aan de muur en sla het grote boekwerk van de Chassidische Legenden open en zoek naar de blauwe man in de deuropening.

Het feest der vergeving afbeelding

Het is het 3e druksel van de 2e suite. Het druksel heet ‘het feest der vergeving’. En de bijbehorende tekst luidt (samengevat):

Toen de aartsvaders waren gaan zitten, kwam er een man binnen die door kleding en optreden gezag uitstraalde. Het was niemand minder dan koning David, maker van de psalmen. Hij was op zoek naar een rijke man en wilde hem straffen voor wat hij had misdaan. Maar de Ba’al Sjem herinnerde de koning aan zijn eigen machtsmisbruik, en aan zijn psalmen over inkeer en vergeving.

Ik moet grinniken om de onverwachte overeenkomst. Ook Blatter is een rijke man die zijn macht heeft misbruikt. Maar ik denk niet dat de wereld heel vergevingsgezind voor hem zal zijn. FIFA en Blatter; ik kan er eerlijk gezegd niet wakker van liggen. Ik geniet liever van het feit dat mijn jongste dochter sinds kort twee van onze Werkmannen in haar studentenwoning heeft hangen. En ja, een daarvan is de blauwe man in de deuropening.

 

[1] Lees het verslag van de fotograaf over het maken van deze foto en hoe deze de wereld rondging: http://blogs.afp.com/correspondent/?post/fifa-football-corruption-president-switzerland-the-fall-of-blatter#.VXK99M_tmkp

 

[2] Het Groninger Museum wijdt tot 1 november 2015 een grote overzichtstentoonstelling (‘Leven & Werk’) aan Werkman die 70 jaar geleden overleed. Werkman werd vlak voor de bevrijding door Duitse soldaten gefusilleerd; hij werd verdacht van samenwerking met illegale uitgeverijen. http://www.groningermuseum.nl/tentoonstelling/hn-werkman-1882-1945-leven-en-werk

 

Geef een reactie