“Ik zag als kind liever een God die het niet zo ver liet komen dat vaders met hun kind en een groot mes op stap gingen….”

 

 

 

Als ik de presentielijst naloop bij het begin van het college merk ik dat er wat studenten ontbreken. Als ik vraag of iemand weet hoe dat komt, zegt Khaled: “vanwege het Offerfeest, meneer”. “Oh ja”, denk ik, “dat is waar ook”. Ieder jaar zijn er tijdens het Offerfeest meerdere absenten. Ik richt me tot de klas en vraag: “weten jullie wat het Offerfeest is?” Er valt een doodse stilte. Dan steekt Khaled zijn hand op en vertelt over Ibrahim die dacht dat hij zijn zoon moest offeren, maar op het laatste moment door een engel op andere gedachten werd gebracht. Uiteindelijk spaarde Ibrahim zijn zoon en slachtte hij een schaap. En Khaled voegt eraan toe dat moslims daarom tijdens het offerfeest schapen slachten.

Naast Khaled blijkt niemand in de klas het verhaal te kennen. Ook niet als ik zeg dat we in Nederland spreken over Abraham en zijn zoon Izaäk. De naam Abraham klinkt een enkeling bekend in de oren, maar daar is dan ook alles mee gezegd. Het verhaal van Abraham en Izaäk kreeg ik als kind thuis, op school en in de kerk te horen. De beproeving van Abraham staat opgetekend in Genesis 22: ‘En hij (God) zei: Neem nu uw zoon, uw enige, die gij liefhebt, Izaäk, en ga heen naar het land van Moria, en offer hem aldaar tot een brandoffer, op een van de bergen die ik u zal zeggen’. Een indrukwekkend en ook een controversieel verhaal, omdat het gaat om een vader die van plan is zijn zoon te doden om daarmee zijn God te laten zien hoe vroom en toegewijd hij is. Ik kan me nu voorstellen dat ouders dit een lastig verhaal vinden om met hun kinderen te delen. Wat moeten kinderen niet gaan denken: ‘zou mijn eigen vader dit ook doen?’; ‘waarom wil God dat je kinderen doodmaakt?’ Ik herinner me nog dat mijn ouders vooral benadrukten dat God dat juist helemaal niet wil en dat dit verhaal juist wil zeggen dat je geen vreemde of wrede dingen hoeft te doen om ‘te bewijzen’ dat je een goede gelovige bent. Maar de vraag bleef wel door mijn hoofd spoken waarom God het nodig vond om Abraham zo op de proef te stellen. Ik zag als kind liever een God die het niet zo ver liet komen dat vaders met hun kind en een groot mes op stap gingen….

In mijn tienerjaren kwam dit offer-verhaal op een ander manier voorbij. Enkele door mij bewonderde pophelden verwerkten deze thematiek in hun songs, vaak in reactie op maatschappelijke misstanden of oorlog (Vietnam). Lou Reed met Kill Your Sons, Leonard Cohen met The Story of Isaac:

You who build the altars now
To sacrifice these children
You must not do it any more
For you have not had the vision
And you never have been tempted
By the Devil or the Lord…

 

en Bob Dylan met Highway 61 revisited:

Oh God said to Abraham, “Kill me a son”
Abe says, “Man, you must be puttin’ me on”
God say, “No.” Abe say, “What?”
God say, “You can do what you want Abe, but
The next time you see me comin’ you better run”
Well Abe says, “Where do you want this killin’ done?”
God says, “Out on Highway 61.”

Het oude verhaal bood kennelijk voldoende inspiratie voor eigentijdse teksten over drugs, oorlog, en generatie-conflicten.

Een kleine tien jaar geleden kwam ik Abraham en Izaäk weer tegen; dit keer bij de tentoonsteling Rembrandt-Caravaggio in Amsterdam. Beide oude meesters hadden een machtige eigen versie van het Bijbelverhaal geschilderd en op de tentoonstelling konden hun interpretaties goed met elkaar vergeleken worden.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dit alles schoot me door het hoofd toen ik voor de klas stond. Maar voor studenten die het oer-verhaal niet kenden hoefde ik ook niet aan te komen zetten met Caravaggio of Leonard Cohen, vreesde ik. Ik besloot het over een andere boeg te gooien en vroeg: “kennen jullie voorbeelden van ouders die voor hun idealen of door bepaald gedrag hun kinderen letterlijk of figuurlijk opofferen?” Het bleef even stil, maar daarna kwamen er allerlei voorbeelden. Ouders die hun kinderen mishandelen of misbruiken. Ouders die hun kinderen te hard pushen bij sport. Ouders die hun kinderen niet laten inenten vanwege hun geloof. Ouders die hun dochters laten besnijden. Ouders die na een echtscheiding wraak nemen, ook op hun kinderen. En toen zei een jongen: “misschien ook wel dat jongetje op het strand in Turkije. Zijn ouders namen een groot risico door op een rubberbootje de zee over te steken en het jongetje werd daarvan het slachtoffer”. Ik zag hoe dit voorbeeld de klas aan het denken zette. Een meisje reageerde door te zeggen: “maar zijn ouders waren niet van plan hem te doden. Als je vlucht voor een oorlog probeer je je kinderen juist een betere toekomst te geven.”  En een andere studente vulde aan: “we hoeven in deze tijd geen kinderen te laten verdrinken en toch laten we dit met elkaar gebeuren. Dus eigenlijk is dat jochie het slachtoffer van ons allemaal.”

Ik bedankte de klas voor de reacties en startte mijn powerpoint presentatie die niets met Abraham en Izaäk had te maken.

Een paar dagen later las ik in de krant een reconstructie van het drama dat zich de afgelopen week bij Mekka had afgespeeld. Bij de rondgang van en naar Mekka waren twee stromen pelgrims met elkaar in het gedrang gekomen, met honderden doden tot gevolg. Het was gebeurd bij de plaats Mina. Daar staan drie pilaren die het Kwaad (de Duivel) vertegenwoordigen. Pelgrims gooien stenen naar die pilaren om het kwaad te verdrijven. De duivel zou Ibrahim hebben willen tegenhouden om God te gehoorzamen, terwijl God hem juist op de proef wilde stellen. Ibrahim zou eerst moeten bewijzen dat hij zijn offer wilde brengen en dan pas zou God een engel sturen om hem van die daad af te houden. Voor moslims begint op dat moment tijdens de hadj het Offerfeest.

Ook nu, als volwassene, vraag ik me af waarom die oude religies zo’n ultiem offer van mensen verlangen. Ik zou niet in zo’n situatie gedreven willen worden. Ik weet dat het om oude verhalen gaat en dat het brengen van offers in die eeuwen heel gewoon was. Ik erken de waarde van principes, offers en beproevingen. Ik snap dat je niet altijd de weg van de minste weerstand kunt kiezen. Maar het verhaal van Abraham en Izaäk is wel een heel wrede variant. En bovendien, in die oude verhalen is er een reddende engel die alles goed maakt, maar in de rauwe realiteit van alledag is die juist vaak afwezig.