31 oktober: gaan we Halloween of Hervormingsdag vieren?

 

Op 31 oktober vieren we Halloween en Hervormingsdag. Twee feestdagen met een religieuze inslag. Halloween is tegenwoordig een stuk bekender en populairder dan Hervormingsdag, terwijl Hervormingsdag in wezen veel betekenisvoller is voor onze (Nederlandse) geschiedenis en cultuur dan Halloween.

 

Halloween

Halloween is een van oorsprong Keltisch feest dat later vermengd is geraakt met christelijke rituelen.[1] De Kelten (in Groot-Brittannië en Ierland) vierden rond 1 november het einde van de oogsttijd als een soort jaarwisseling. Er werden vuren ontstoken en maaltijden aangericht. Hierbij konden de zielen van overledenen aanschuiven, maar je moest ook oppassen dat er geen kwade geesten binnen zouden komen. Die moesten worden afgeschrikt.

Toen het christendom zijn intrede deed viel het Keltische eindejaars feest samen met het christelijke Allerheiligen op  1 november. Op die dag en op de vooravond daarvan (dus op 31 oktober) werden alle christelijke heiligen geëerd. Die vooravond heette All Hallows’ Even, wat door de tijden heen verbasterd werd tot Halloween. De dag na Allerheiligen is volgens de christelijke kalender de dag waarop alle overledenen worden herdacht: Allerzielen, op 2 november. Dat zou kunnen verklaren waarom er tijdens Halloween zoveel aandacht voor de dood en voor griezelen bestaat.

Britse en Ierse immigranten namen de Halloween traditie mee naar Amerika waar het heel populair werd. En inmiddels is Halloween dankzij talloze Amerikaanse media-uitingen weer over komen waaien naar Europa en andere delen van de wereld. Bij het vieren van Halloween in Nederland is weinig terug te vinden van Keltische oogstfeesten of van Allerheiligen en Allerzielen. Het gaat nu  vooral om gezellig eng doen in een decor van uitgeholde pompoenen en vampiers. Maar al met al heeft Halloween eigenlijk niets met onze eigen tradities of geschiedenis te maken.

 

Hervormingsdag

Hervormingsdag laat het omgekeerde beeld zien. Het is veel meer geworteld in onze cultuur, maar het is nauwelijks bekend. Alleen dit jaar krijgt het wat extra aandacht omdat het precies 500 jaar geleden is dat de Reformatie begon. Volgens de overlevering spijkerde de Duitse monnik Maarten Luther op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen op de deur van de slotkapel van Wittenburg. Die stellingen vormden een aanklacht tegen het machtsmisbruik van de Rooms-Katholieke kerk.

Luther verzette zich onder andere tegen het aflaat-systeem dat het mogelijk maakte om je zonden af te kopen door een betaling aan de kerk te doen. Luther wilde terug naar de kern van het geloof: de band tussen gelovige en God. De kerk die hierin een bemiddelende rol zou moeten spelen was verworden tot een hiërarchisch machtsinstituut. Luther wilde dit veranderen (hervormen), maar werd uiteindelijk door de paus uit de Rooms-Katholieke kerk verbannen.

Volgelingen van Luther, en van andere hervormers zoals Calvijn, vormden eigen geloofsgemeenschappen die uitgroeiden tot de protestantse kerkgenootschappen die we nu nog kennen: Lutheranen, Nederlands-Hervormden, Gereformeerden en vele andere. In Nederland (en in Europa) zie je nog steeds een tweedeling tussen het overwegend katholieke zuiden en het meer protestantse noorden.

Hoe belangrijk de Hervorming of Reformatie voor Nederland is geweest wordt duidelijk aan de hand van de cruciale periode van de Tachtigjarige Oorlog en het uitroepen van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Willem van Oranje omarmde het protestantse geloof en bond de strijd aan met de katholieke Spaanse overheersers. De bevrijdingsoorlog was dus ook een geloofsoorlog. Niet voor niets was de Beeldenstorm van 1566 (het op grote schaal vernielen van katholieke beelden en andere religieuze objecten) een van de startpunten van die strijd. De wordingsgeschiedenis van Nederland kan niet los gezien worden van het protestantisme. En ook vandaag zie je ondanks de ontkerkelijking en de ontzuiling nog veel van het protestantisme in de Nederlands samenleving terug: denk aan politieke partijen als SGP, Christen-Unie en (ten dele) CDA, media-organisaties als NCRV, EO en Trouw, de Bible Belt, de vele scholen en ziekenhuizen op protestants-christelijke grondslag. Volgens het CBS is 15 tot 20% van de Nederlanders betrokken bij een van de protestantse kerken in Nederland.[2]

Naast de historische wapenfeiten en de concrete uitingsvormen van het hedendaagse protestantisme heeft het hervormingsdenken ook zijn stempel heeft gedrukt op minder tastbare zaken als cultuur en volksaard. Protestanten hebben de naam hard te werken en spaarzaam te zijn. Door het afwijzen van het hiërarchische katholieke geloof zouden protestanten individualistischer en nuchterder zijn. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Onlangs was op televisie de 8-delige serie Achter de Dijken te zien, waarin presentator Leo Blokhuis laat zien hoe het protestantisme (en dan met name het calvinisme) zijn sporen heeft nagelaten in Nederland. Positieve associaties: tolerantie, gelijkheidsdenken, hard werken, nuchterheid. Negatieve associaties: bekrompenheid, spruitjeslucht, grauwheid.

 

31 oktober

Iedereen moet op 31 oktober vooral vieren waar hij of zij zin in heeft. Halloween, Hervormingsdag of helemaal niets. Ik ben zelf niet gelovig, maar ik ben wel hervormd opgevoed en ‘gevormd’. In die zin spreekt Hervormingsdag mij meer aan. Het verklaart beter waar ik vandaan kom en in welke traditie ik sta, dan een overgewaaid verkleedfeest als Halloween. Ik krijg dankzij Hervormingsdag ook beter en breder zicht op het ontstaan en de ontwikkeling van de moderne westerse wereld waarin ik leef. Dat gaat over grenzen van tijd en plaats heen. Als je jezelf en jouw deel van de wereld beter leert kennen, helpt dat ook om andere tijden of andere werelden beter te leren kennen. Dat vind ik waardevol. Daar mogen het onderwijs en de media wat mij betreft veel aandacht aan besteden. In die zin vind ik het ook prima als schoolkinderen het Wilhelmus leren en naar het Rijksmuseum gaan, maar niet als dat door de regering wordt voorgeschreven en wordt ingegeven door een eng-nationale blik. In die zin ben ik even kritisch op de bemoeienis van de regering met het onderwijs als Luther destijds op het machtsmisbruik van de Room-Katholieke kerk. Dat zullen mijn protestantse wortels zijn.

 

 

P.S.

In Duitsland zijn vele honderdduizenden exemplaren van het Playmobil Luther poppetje verkocht (zie afbeelding bovenaan).

 

[1] Voor deze tekst heb ik gebruik gemaakt van diverse bronnen, maar vooral van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/oorsprong-van-halloween

 

 

[2] http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=37944&D1=a&HD=171029-1416&HDR=T&STB=G1

 

Mondriaan als aansteker

Dit jaar wordt op talloze plaatsen en manieren het honderdjarig bestaan van De Stijl gevierd met daarbij een speciale focus op het werk van Stijl-voorman Piet Mondriaan. Deze aandacht voor het bekende ‘Dutch Design’ blijft niet beperkt tot musea en tentoonstellingsruimten. Ook op openbare gebouwen, in winkels en in de media zie je dit jaar de kleuren en lijnen van Mondriaan en De Stijl terug. Zo hangt heel Den Haag vol met primaire kleuren en staat in Utrecht een meer dan levensgrote Rietveldstoel bij het oude stadhuis.

Den Haag

Utrecht

Winkeliers doen volop met de Mondriaan-rage mee en Heineken haakt ook vrolijk in.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kortom, je kunt dit jaar niet om Mondriaan en De Stijl heen. Soms met aansprekende uitingen, soms op een manier waarvan de Mondriaan-kenner pijn in zijn buik zou krijgen. Hoe gevoelig dat kan liggen leerde ik ruim 20 jaar geleden.

 

In 1994 maakte ik serieus kennis met het leven en werk van Piet Mondriaan. Natuurlijk kende ik al wel het typerende lijnenspel en de primaire kleuren van zijn schilderijen, maar veel verder ging mijn kennis niet. Totdat ik in 1994 in contact kwam met het Mondriaanhuis in Amersfoort. Samen met een collega van onze HBO Communicatieopleiding maakte ik contact met deze culturele instelling om te praten over mogelijke vormen van samenwerking. Wij zochten stageplaatsen en praktijkopdrachten en het Mondriaanhuis was geïnteresseerd in het inzetten van onze studenten voor uiteenlopende werkzaamheden. Een van die werkzaamheden was de voorbereiding van een tentoonstelling over de manier waarop Mondriaan werd gekopieerd en geïmiteerd door ontwerpers en reclamemakers. De aanleiding werd gevormd door het feit dat het in 1994 50 jaar geleden was dat Mondriaan was overleden. Men had een grote hoeveelheid artikelen verzameld waarop de bekende Mondriaan-motieven te zien waren.

Van de Mondriaan-jurk van Yves Saint-Laurent (nog steeds te bewonderen in het Rijksmuseum) tot allerhande Mondriaan-prullaria zoals mokken, plastic stropdassen, pennen en keukenschorten. De werktitel van die tentoonstelling was ‘Mondriaan, gebruik en misbruik van een kunstenaar’. Wij vonden het een passende en uitdagende opdracht voor een projectopdracht of een stage en beloofden snel op school te gaan kijken hoe we deze opdracht konden uitzetten bij onze studenten. Kortom, iedereen was blij en omdat het nog geen borreltijd was beklonken we onze prille samenwerking met een tweede kop koffie. Het ijs was gebroken en we praatten nog wat met elkaar door. Tijdens dat gesprek merkte ik hoe belangrijk het voor de mensen van het Mondriaanhuis was om een strikte scheiding aan te brengen tussen artikelen die wel spoorden met de geest en de principes van Mondriaan en zaken die daar een loopje mee namen. De Mondriaan-adepten bleken daar een uitgesproken mening over te hebben. Slechts een enkel object kon in hun ogen door de beugel, maar de overgrote meerderheid van de spullen die men had verzameld viel in de categorie ‘misbruik’. Met mijn beperkte Mondriaan-kennis bracht ik in dat ik het op zich wel begreep (je moet geen bruine of lila kleurvlakken gebruiken als je de bekende motieven van Mondriaan wil imiteren), maar dat het aan de andere kant toch ook mooi is dat Piet Mondriaan een stijl, een ‘handtekening’ heeft ontwikkeld die vijftig jaar na zijn dood (het was 1994) nog steeds zo populair is en zo veel navolging krijgt. Daar zouden veel kunstenaars van dromen. Ik kreeg een beetje de indruk dat men, ongeacht de kwaliteit van de Mondriaan-imitatie, Yves Saint-Laurent prachtig vond (want haute couture en dus eervol), maar een koektrommel niet (want erg gewoontjes). Die indruk werd bevestigd toen een van de gesprekspartners zei: “mijn maag draait toch een beetje om als ik Mondriaan-aanstekers bij de Blokker zie liggen”. Door die opmerking kreeg ik een ingeving: “ik weet een mooie titel voor jullie tentoonstelling ”, riep ik: “Mondriaan als aansteker!”. Er volgde een lachsalvo, maar al snel keek men mij serieus aan. Ze vonden het een enorm aansprekende titel en vroegen of ik het goed vond als deze titel gebruikt zou gaan worden. “Ja, natuurlijk”, zei ik, “ik zou me vereerd voelen”. Ik voegde daar aan toe dat ik het in ieder geval veel aardiger vond dan de werktitel ‘Mondriaan, gebruik en misbruik van een kunstenaar’.

Een half jaar later vond de opening van de tentoonstelling in Museum Flehite in Amersfoort plaats. Een van onze studenten was in de tussenliggende maanden als stagiaire druk in de weer geweest om de publiciteit rondom de tentoonstelling vorm te geven. Mijn collega en ik waren uitgenodigd om de opening bij te wonen. Met gepaste trots keek ik naar alle affiches met de titel ‘Mondriaan als aansteker’ er op. Ik kreeg een speciaal exemplaar in een koker mee.

Toen ik hem later thuis uitpakte en uitrolde viel me pas op dat er ook nog in kleinere letters een verticale tekst op het affiche stond. Ze hadden toch nog de oude werktitel: ‘gebruik en misbruik van een kunstenaar’ op het affiche gezet. Weliswaar niet heel opvallend, maar toch. Ik vond het jammer, omdat ik mijn titel treffend vond en niet zo belerend.

 

Nu ik de afgelopen decennia meer over Mondriaan en De Stijl heb gelezen en ook veel van hun kunst met eigen ogen heb gezien, begrijp ik de (letterlijke) kanttekening wat beter. Sommige adaptaties en imitaties slaan de plank inderdaad behoorlijk mis.

Maar al met al blijft bij mij het gevoel overheersen dat het prachtig is als je als stroming of kunstenaar nog steeds zo populair bent. En niet alleen in Nederland. Deze zomer kwam ik in Italië op twee verschillende plaatsen Mondriaan tegen

In Verona

In Perugia

Bij een meubelmaker in Verona en in een sieradenwinkel in Perugia. Ik kan daar geen misbruik in zien. Integendeel, het maakt me blij en ook een beetje trots.

K. Schippers passé? Ben je belazerd!

 

Arjan Peters (de literatuurrecensent van De Volkskrant) stelde dit afgelopen weekend een aantal kritische vragen over de kwaliteit van de hedendaagse poëzie.[1] Zijn vragen (misschien is ‘noodkreten’ een betere term) legt hij voor aan een aantal dichters. Aan Ellen Deckwitz stelt hij de vraag of we niet belazerd worden door sommige dichters. Als voorbeeld noemt hij de nieuwste dichtbundel van K. Schippers Garderobe, kleine zaal.

In de ogen van Peters levert Schippers “een groot aantal mopjes” die nooit gepubliceerd hadden mogen worden en herhaalt Schippers zijn trucjes die 50 jaar geleden misschien nog aardig waren, maar nu niet meer. Hij vindt dat Schippers sindsdien “geen stap vooruit is gekomen”. Maar, voegt hij toe, Schippers is een gelauwerd schrijver; wie zou zijn werk ter discussie durven te stellen?

 

Welnu, Arjen Peters biedt zichzelf aan en gooit de knuppel in het poëtische hoenderhok. Op zich een dappere stap, maar hij weet mij niet te overtuigen. In de eerste plaats geeft hij voor zijn algemene stelling (“we worden belazerd”) maar één voorbeeld, namelijk de nieuwste bundel van K. Schippers. Een bredere presentatie van voorbeelden en cases was overtuigender geweest. In de tweede plaats zegt Peters vragen te willen stellen, maar zijn vragen zijn eigenlijk stellingen. Hij heeft zijn oordeel al klaar, zonder de antwoorden af te wachten. Dan had hij beter een J’accuse kunnen schrijven. In de derde en laatste plaats miskent hij (in mijn ogen) de relevantie van het werk van K. Schippers. Ook in deze tijd. Dus zelfs het enige voorbeeld dat Peters bij zijn eerste vraag als bewijsmateriaal opvoert, de bundel van Schippers, is wat mij betreft niet het schoolvoorbeeld van rommel-poëzie die nooit gepubliceerd had mogen worden. Integendeel. Ik zal proberen dat laatste toe te lichten.

 

Ik heb een jaar of acht geleden K. Schippers ontdekt. Misschien een beetje laat, want hij timmert al vanaf de jaren ’50 van de vorige eeuw aan de weg, maar goed: beter laat dan nooit. Natuurlijk had ik weleens eerder van hem gehoord, maar zijn naam en zijn werk waren nooit echt bij me blijven hangen. Tot een jaar of acht geleden dus. Ik was rond de vijftig, de kinderen waren de deur uit. Ik had altijd al belangstelling voor literatuur en kunst gehad, maar ik kreeg meer tijd en ruimte (en behoefte) om uitgebreider aandacht aan deze zaken te gaan besteden. Ik ging poëziebundels lezen, schafte kunstboeken aan en bezocht, meer dan vroeger, musea, concerten, films en tentoonstellingen. Op de een of andere manier kwam ik daarbij met de nodige regelmaat de naam van K. Schippers tegen. Hij bleek niet alleen dichter te zijn, maar ook romanschrijver, essayist, scenarist, kunstkenner en kinderboekenschrijver. Die veelzijdigheid sprak en spreekt me aan; en ook zijn visie die in zijn eigen werk doorklinkt en in zijn beschouwingen over andere schrijvers en kunstenaars. Langzamerhand ging het werk van Schippers mij steeds meer boeien. Ik kwam meer te weten over zijn persoonlijke achtergrond en ook ging ik lijnen, verbanden en ontwikkelingen in zijn werk zien.

 

Op het persoonlijke vlak ontdekte ik dat hij de schoonzoon is van de dichter Ed. Hoornik. Schippers trouwde met Hoornik’s dochter Erica. Zijn goede vriend Bernlef trouwde met haar tweelingzus Eva. Zo bracht het gezin Hoornik generaties dichters bij elkaar. Schoonvader Hoornik en schoonzonen Schippers en Bernlef traden alle drie op tijdens de roemruchte Poëzie in Carré bijeenkomst in 1966. Daar las Schippers onder andere een tekst van Cees Buddingh’ voor en Buddingh’ een tekst van Schippers. Cees Buddingh’ was een geestverwant en vriend van Schippers was en maakte die avond furore met zijn gedicht Pluk de dag. (zie ook mijn blog over Cees Buddingh’: http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=739 ).

 

Een ander persoonlijk weetje is dat Schippers’ dochter Bianca Stigter (werkzaam op de cultuurredactie van de NRC) de levenspartner is van Steve McQueen, de regisseur van de Oscar-winnende film Twelve Years a Slave. Natuurlijk is dit geen verdienste van K. Schippers zelf, maar het is op zich een interessant gegeven. Net als vroeger bij de familie Hoornik, zal er nu in de familie Schippers-Stigter heel wat uitgewisseld worden.

 

In zijn werk heeft K. Schippers mij geleerd anders en beter waar te nemen. Hij is wat mij betreft de meest zintuiglijk Nederlandse schrijver. Hij geeft op heldere wijze duiding aan het werk van anderen. Hij helpt je hun werk beter te zien en te waarderen. In zijn eigen teksten speelt hij met observaties en perspectieven. Daarbij wisselt hij moeiteloos van tijd, ruimte en ‘point of view’.

Dat zie je terug in dit bekende gedicht:

Bij Loosdrecht

Als dit Ierland was

Zou ik beter kijken

 

Als je zijn teksten leest, kijk je door zijn ogen naar de wereld. Dat doet hij op een knappe, interessante en soms amusante manier. De aanleiding is vaak iets alledaags. Niet voor niets wordt Schippers gezien als degene die de ready-made heeft geïntroduceerd in de Nederlandse poëzie. Hierbij put de dichter inspiratie uit een gebruiksvoorwerp (adressenlijstje, vulpen, wollen draadje) of neemt hij je mee in een alledaagse observatie.

Eeuwigheid

De suikerpot wordt altijd

aangevuld zonder dat de onderste

klontjes zijn gebruikt.

Zo kunnen die er jaren liggen.

 

Daarnaast biedt zijn werk voldoende andere teksten die, in tegenstelling tot wat Arjan Peters beweert, niet tot de categorie ready-mades of taaltrucs behoren.

 

De gift

 Geef mij wat je bij je hebt.

Geen sleutels of geld.

Wel wat er maar even is.

 

Het vlug gekrabbelde telefoonnummer.

Het meegestoomde papiertje in je jaszak.

De knop op het punt van verliezen.

 

De woorden die je net niet hebt gezegd.

Je kracht te veel om een deur open te doen.

Alles waar je niets meer aan hebt.

 

Geef mij het geruis van je katoen.

De wind kan wel zonder.

 

Als docent Communicatie kan ik zijn gedichten en observaties goed gebruiken. Mijn studenten moeten leren werken met teksten en beelden. Het werk van K. Schippers levert mij voorbeelden en inspiratie op om met mijn studenten te delen. Schippers laat zien hoe je scherper kunt waarnemen en hoe je dat wat je ervaart, kunt omzetten in woorden en beelden om over te brengen op een ander. Een voorbeeld: in zijn nieuwste bundel staat op een verder lege bladzijde het woord ha lf. Arjan Peters vindt dit iets om “uit zijn vel te springen”.

Maar ik kan dit simpele woord-beeld heel goed gebruiken om met mijn studenten te praten over de vraag hoe je de betekenis van een woord kunt visualiseren. Het verband met het logo van GroenLinks of een poster van de McBreak is dan zo gelegd.

 

 

 

Als amateur-kunstliefhebber loop ik Schippers ook vaak tegen het lijf. Een paar voorbeelden. Als ik na het bezoeken van een museum op zoek ga naar informatie over de kunstenaar Giacometti blijkt Schippers uitvoerig over hem geschreven te hebben. In het prachtige boek De stilte van het licht van Joost Zwagerman (2015) wordt Schippers volop geciteerd. Zo roemt Zwagerman de term die Schippers heeft bedacht om alle stipjes en kringeltjes in het werk van de schilder Miró mee aan te duiden: ‘interpunctiedieren’. In een recente dichtbundel van Ingmar Heytze (De man die ophield te bestaan, 2015) is het gedicht Wisselgeld aan K. Schippers opgedragen. Voor de tentoonstelling over 100 jaar Dada in Museum Drachten (2016) heeft K. Schippers zijn complete Dada-archief aangedragen. Hij schreef ook een boek over Dada in Holland.

 

Dat Schippers herkend en erkend wordt blijkt uit de vele prijzen die hij heeft gewonnen. De erkenning voor zijn werk en vakmanschap blijkt ook uit het feit dat zijn werk op meerdere plekken in het openbaar te zien is. Zijn gedicht De ontdekking staat als tekst op een school in Veenendaal. Op een drukkerij in Ede is de volledige gevel van het gebouw voorzien van een tekst van Schippers.

 

 

 

 

 

 

 

 

Bij het monument voor de Bijlmerramp (1992) heeft K. Schippers een tekst gecomponeerd op basis van de uitspraken van nabestaanden van die ramp. En nog maar kort geleden, in 2016, is ras-Amsterdammer Schippers benoemd tot stadsdichter van Amsterdam. In die hoedanigheid publiceert hij regelmatig gedichten in Het Parool en treedt hij bij allerlei gelegenheden op.

 

Peters doet K. Schippers overduidelijk tekort door hem alleen te zien als de man van het ready-made trucje uit de jaren ’50. Schippers’ gehele oeuvre en de waardering daarvoor omspannen ruim 50 jaar. Ook zijn recente werk biedt voldoende materiaal om van te genieten of om je aan het denken te zetten. Het eerste gedicht van Garderobe, kleine zaal toont dat trefzeker aan (een fragment):

 

Waar je bent

 

Je zit in de bus tegenover

iemand en je denkt ’t is

m’n spiegelbeeld.

 

Zo lijkt ook de echo van je

voetstap op straat van een

ander te zijn.

 

Je luistert naar wat niet

meer bij je hoort, het zegt

waar je bent

 

Natuurlijk mag Arjan Peters kritisch zijn op gedichten uit de nieuwste bundel van Schippers. Ook ik vind niet elke bijdrage in die bundel van adembenemende kwaliteit of van onnavolgbare spitsvondigheid. Maar waarom zou je als criticus spreken over ‘belazeren’? Laten we blij zijn dat K. Schippers nog steeds zo productief is en zijn vakmanschap, taalkunsten en terloopse observaties met ons deelt. Schippers etaleert, in de woorden van Zwagerman “een onstilbare nieuwsgierigheid en een verlangen om alles, inclusief de kleinst denkbare verschijnselen, te registreren, op te slaan en er betekenis aan te geven”. Dat maakt hem, volgens Zwagerman, “een tedere utopist”. Die aanduiding  is misschien iets te rozig, maar in ieder geval een stuk passender dan de uitglijder die Arjen Peters maakt door Schippers te presenteren als iemand die de kluit belazert.

 

[1] https://www.volkskrant.nl/boeken/wat-we-altijd-wilden-weten-van-poezie~a4516743/?utm_source=twitter&utm_medium=social&utm_campaign=shared%20content&utm_content=paid&hash=3d6ff4f8451bac4127e1890b3dc483a5623260dd

 

Naschrift 16 augustus 2021:

Op donderdag 12 augustus is K. Schippers overleden.  De Volkskrant publiceert een mooi In Memoriam, geschreven door John Schoorl:

https://www.volkskrant.nl/mensen/schrijver-k-schippers-84-overleden-een-schrijver-bij-wie-alles-een-reden-kon-hebben-alles-kon-van-belang-zijn~b6f9bf49/

Toef Jaeger herdenkt K. Schippers in NRC. Zij publiceerde onlangs het boek ‘De Jongens van Barbarber’ en had hiervoor veelvuldig contact met K. Schippers.

https://www.nrc.nl/nieuws/2021/08/13/k-schippers-schrijver-met-oog-voor-het-bijzondere-van-het-alledaagse-a4054656 

 

1987-2017: 30 jaar Communicatie onderwijs

 

1 september 1987

Een oud-studente memoreerde laatst in een bericht op LinkedIn dat zij dertig jaar geleden, op 1 september 1987, begon aan haar studie op onze hogeschool. Zij behoorde tot de eerste lichting studenten van een nieuw programma dat ‘Voorlichting, Publiciteit en Informatie’ (VP&I) heette. Dat was een zogenaamde vrije studierichting binnen de lerarenopleiding waar ik toen werkte; een voorloper van onze huidige HBO-Communicatieopleiding. Ik behoorde tot de initiatiefnemers van deze opleiding en was in de dagelijkse praktijk naast docent ook coördinator.

 

Door het bericht van deze oud-studente realiseerde ik me dat ik inmiddels 30 jaar actief ben in het communicatie-onderwijs. In die 30 jaar heb ik diverse functies bekleed: studieleider, opleidingsmanager, voorzitter van de curriculumcommissie. En ik ben daarbij altijd les blijven geven.

 

Omdat ik zo lang in het onderwijs werk, krijg ik natuurlijk van tijd de tijd de vraag of het niet saai wordt en of ik het nog wel volhoud. De eerste vraag beantwoord ik steevast met ‘nee’ en de tweede met ‘ja’. Nu ik me realiseer (door het bericht van de oud-studente) dat ik inmiddels 30 jaar in het communicatie-onderwijs meedraai, ben ik op een rij gaan zetten waarom dit werk mij zo blijft boeien. Begrijp me goed, ik ga echt niet elke dag fluitend naar de hogeschool en ik kom ook weleens met hoofdpijn of een kater thuis, maar al met al doe ik mijn werk als Communicatie-docent met veel plezier. Ik denk dat een paar factoren daarbij de doorslag geven. Dan bedoel ik niet primair het plezierige salaris of mijn geweldige collega’s (we hebben echt een fijn team). Met beide ben ik heel tevreden en ik wil daar ook niets aan afdoen, maar ik zou ook met een andere baan een fatsoenlijk salaris en prettige collega’s kunnen hebben. Wat voor mij echt het verschil maakt zijn de studenten en de ontwikkelingen op het Communicatie vakgebied.

 

De studenten

Ieder jaar komen er nieuwe studenten onze hogeschool in. Vaak vers van de middelbare school. Ieder jaar nieuwe vragen, ambities, zorgen en plannen. Vier, vijf jaar later gaan ze met een rugzakje theoretische kennis en enkele eerste praktijkervaringen als jongvolwassen, ‘startbekwame professionals’ de deur uit. Dertig jaar geleden vooral Havisten, de nodige VWO-ers en een enkele MBO-er. Tegenwoordig evenveel MBO-ers als Havisten en nog maar een enkele VWO-er. Dertig jaar geleden bijna allemaal ‘kaaskoppen’; slechts een enkele student met een kleurtje. Tegenwoordig een kosmopolitische klas met studenten uit alle windstreken. Dertig jaar geleden krijtjesborden, pennen en papier. Nu powerpoints, digitale leeromgevingen, smartphones en laptops. Dertig jaar geleden studenten die bijna allemaal op kamers woonden en zich volop overgaven aan het studentenleven. Nu een ruime meerderheid die bij pa en ma blijft wonen en de studie combineert met bijbaantjes, sport en andere activiteiten. Kortom, de hedendaagse student is in meerdere opzichten anders dan de student uit de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw.

 

De multiculturele samenleving, digitalisering, Generatie Y, het gebruik van social media; je ziet het allemaal terug in de collegebanken.

 

Studenten hebben onderling verschillende culturele referentiekaders, komen uit zeer uiteenlopende milieus, lezen haast geen kranten meer, kijken nauwelijks nog naar televisie, hebben volle agenda’s en nemen de problemen van deze tijd (discriminatie, radicalisering, game-verslaving, obesitas, depressiviteit, sociale ongelijkheid, vechtscheidingen) mee naar school. Dat doet wat met je als docent en met jouw manier van lesgeven. Dat maakt het soms lastig om elkaar goed te begrijpen en tot goede voorbeelden en casuïstiek te komen die herkenbaar zijn voor de hele groep. Daar komt bij dat naarmate ik ouder word, de generatiekloof toeneemt. Niemand begrijpt me als ik het over Joop den Uyl, Dolle Mina, faxen, Bob Dylan, piratenzenders of Sonja Barend heb. Op hun beurt hebben de studenten het over vloggers, festivals, rappers, stijliconen en sporters die ik niet of nauwelijks ken. Als docent moet je meebewegen en proberen de leefwerelden van studenten te verbinden met die van elkaar/onderling en met jouw eigen leefwereld, kennis en ervaringen; anders versta je elkaar niet meer. Dat is soms best lastig, maar ook heel interessant en verre van saai.

Dit alles maakt de factor ‘studenten’ heel wezenlijk en belangrijk voor mijn werkplezier. Maar daar komt nog een factor bij. Als ik namelijk docent Statistiek, Economie of Taalkunde was geweest, had ik dezelfde studenten voor mijn neus gehad met dezelfde kenmerken en dezelfde noodzaak om met hen mee te bewegen.

Die andere belangrijke factor is het Communicatie-vakgebied met al z’n dynamiek en ontwikkelingen.

 

Vakgebied en Opleidingen

Dertig jaar geleden had Communicatie op universiteiten en hogescholen met name de status van bijvak, keuzerichting of uitstroomvariant. Het kreeg daarbij de kleur mee van de moederfaculteit of de hoofdrichting. Op de HEAO’s was CO een meer economisch ingerichte variant met veel aandacht voor marketingcommunicatie en organisatiekunde. Op de Scholen voor Journalistiek ontstond ruimte voor vakken als PR, Voorlichting en Bedrijfsjournalistiek. Agogische opleidingen en de Wageningse universiteit ontwikkelden de discipline Voorlichtingskunde. En op de Universiteit Utrecht trok de legendarische hoogleraar Anne van der Meiden met het keuzevak Public Relations bomvolle zalen. Communicatie was ‘hot’ en al snel schoten allerlei communicatie-achtige opleidingen als paddenstoelen de grond uit. Het gevolg van deze wildgroei was dat het beroepenveld en de politiek gingen aandringen op ordening en regulering. Zo ontstonden op meerdere universiteiten en vrijwel alle hogescholen reguliere Communicatie-opleidingen. Communicatie was een ‘vak apart’ geworden, zoals het landelijke visitatierapport in de jaren ’90 concludeerde. HBO-opleidingen gingen samenwerken aan een ‘gemeenschappelijke stam’ en een gezamenlijke ‘body of knowledge’.

Deze Communicatie-opleidingen waren tot een jaar of tien geleden zeer in trek. Ook op onze hogeschool mochten we jarenlang vele honderden eerstejaars studenten verwelkomen. Die hausse is voorbij. Het aantal aanmeldingen is weliswaar bevredigend, maar niet meer zo massaal. Het zijn nu nieuwe studies op het gebied van media, design en entertainment die erg populair zijn. Waar Communicatie 20-30 jaar geleden een spin-off was van andere opleidingen, zie je nu opleidingen groeien en bloeien die op hun beurt weer een spin-off zijn van Communicatie.

 

Vakgebied en Ontwikkelingen

Dertig jaar geleden was het vakgebied een bonte lappendeken van uiteenlopende disciplines met afgebakende territoria, inclusief eigen tradities, werkwijzen en beroepsverenigingen. Die losse disciplines zijn steeds meer naar elkaar toegegroeid. Er wordt tegenwoordig meer interdisciplinair en geïntegreerd geopereerd. Dat komt ook omdat de visie op het vak is veranderd (al blijven de gezichtspunten van Communicatie-kundigen ook tegenwoordig nog vaak uiteenlopen). Waar vroeger meer planmatig, zender-georiënteerd en instrumenteel naar Communicatie werd gekeken, voeren nu termen als interactie, co-creatie, agile en scrum de boventoon. Niet strak sturen, roeptoeteren en aanprijzen, maar in samenspraak werken aan verbinding en betekenisverlening. Dat gaat hand in hand met misschien wel de grootste verandering binnen het vakgebied: de enorme opmars van nieuwe media op de golven van digitalisering en internationalisering. Deze ontwikkeling heeft allerlei oude indelingen en afbakeningen doen vervagen: tussen producent en consument, tussen zender en ontvanger, tussen nationaal en internationaal, tussen publiek en privé, tussen commercieel en niet-commercieel. Dat vergt andere manieren van denken en werken binnen het Communicatie-vak en binnen het Communicatie-onderwijs. Het anders werken zie je terug in tal van nieuwe soorten functies die de afgelopen jaren zijn ontstaan: podcastondernemer, listening officer, webcare coördinator, online marketeer, content strateeg. De VPRO schetst in Berichten uit de Nieuwe Wereld boeiende portretten van dergelijke nieuwe professionals: https://www.vpro.nl/dnw/lees/artikelen/2017.html ).

Ook Betteke van Ruler geeft in dit boek een mooi overzicht van Communicatie-specialismen

Je moet als opleiding daarin mee. En dat is soms verdraaid lastig omdat die ontwikkelingen heel snel gaan en je je studieprogramma niet elk half jaar om kunt gooien. Maar je kunt wel via gastcolleges, masterclasses en een blok ‘recente ontwikkelingen’ inspelen op actuele trends en thema’s. Zoals gezegd spelen nieuwe media een heel belangrijke rol bij deze ontwikkelingen. Het bestuderen van media behoort tot de kernvakken van communicatie-opleidingen en het interessante is dat de studenten deze media volop gebruiken. Niet alleen als consument, maar ook als producent. Studenten zijn massaal bezig met vloggen, websites bouwen of video’s maken.

 

Veel en divers voorbeeldmateriaal

Het voorbeeldmateriaal ligt dankzij al deze ontwikkelingen voor het oprapen en is binnen en buiten het klaslokaal op te roepen, te delen, te bewerken. Het mooie is dat communicatieprofessionals in alle sectoren van de maatschappij actief zijn, dus de voorbeelden en de cases zijn heel divers. Een greep uit de afgelopen maanden: de jongenscampagne van Sire, de KNVB-persconferentie met Hans van Breukelen, crisiscommunicatie bij de Holland Casino brand in Groningen, Giel Beelen die overstapt van 3FM naar Radio Veronica, de groeiende populariteit van Instagram, influencer Anna Nooshin die een waterfles van Shell promoot, de geruchtmakende campagne van Suistudio (Suitsupply), de nieuwe kledinglijn van de Febo, het gedeukte imago van het Nederlandse ei, de Mondriaan-inhaker van Heineken, etc. etc.

Zo zorgen de studenten, de ontwikkelingen binnen het vakgebied en de dynamiek die daardoor ontstaat voor een snel veranderend, complex, maar ook zeer uitdagend werkgebied. Dat houdt mij bij de tijd en bij de les.

 

1 september 2017

Vandaag is het 1 september. Ik ga weer aan de slag met een nieuwe lichting eerstejaars studenten, met het vak Medialandschap in jaar 2, met 10 stagiairs bij uiteenlopende organisaties (museum, reclamebureau, auto-importeur, internetbedrijf), met een groepje afstudeerders en met 20 buitenlandse studenten binnen ons exchange program.

Jaar 31 gaat beginnen. Mooi werk!

 

________________

Reacties op mijn blog zijn zeer welkom. Graag via Facebook, Twitter of LinkedIn. Ik heb de reactie-functie van mijn blog helaas moeten blokkeren omdat ik heel veel spam ontving.

 

Oogsten

 

“Op een gegeven moment vertelde Luciano dat er in hun dorp dit jaar geen olijfoogst zal zijn. Het voorjaar is zo koud geweest dat het de groei van de olijven te sterk heeft aangetast. Dit is nog nooit eerder gebeurd en iedereen in het dorp is ontdaan.”

 

Mijn nicht Jacqueline woont met haar man Luciano in een klein dorp in Noord-Italië. We zien elkaar slechts eens in de zoveel jaar; tijdens een familiefeest in Nederland of als we in de zomervakantie bij hen in de buurt zijn. Vorige maand was het weer raak en hadden we een allerhartelijkste ontmoeting toen we op doorreis waren naar de Adriatische kust. Omdat we elkaar maar weinig ontmoeten hebben we altijd veel om bij te praten: de kinderen, de verschillen tussen Italië en Nederland, familieroddels, grote Europese vraagstukken en de goede dingen van het leven waar zij, nu ze sinds enige tijd met pensioen zijn, volop van genieten. Op een gegeven moment vertelde Luciano dat er in hun dorp dit jaar geen olijfoogst zal zijn. Het voorjaar is zo koud geweest dat het de groei van de olijven te sterk heeft aangetast. Dit is nog nooit eerder gebeurd en iedereen in het dorp is ontdaan. De olijfteelt is namelijk een belangrijk onderdeel van de traditionele dorpscultuur.[1] Olijfboomgaarden zijn oud en gaan over van generatie op generatie. In de oogstperiode helpt iedereen in het dorp elkaar bij het plukken (in Noord-Italië vallen de olijven niet vanzelf op de grond). Een lokale coöperatieve olijfperserij zorgt ervoor dat iedere familie zijn eigen olijfolie krijgt. Dit jaar kan er voor het eerst sinds mensenheugenis niet geoogst worden. Economisch is het geen ramp, omdat de meeste dorpelingen niet meer van de landbouw leven, maar uit liefhebberij de familieboomgaard aanhouden. Het plukken, persen en bottelen kost vaak meer geld, dan dat het oplevert. De schade is vooral emotioneel; de mensen voelen zich ontregeld. De olijfoogst staat symbool voor een vaste, traditionele ordening waarin de band met de natuur en de band met elkaar tot uitdrukking komt.

Het verhaal van de mislukte olijfoogst blijft in mijn hoofd rondzingen omdat in de twee boeken die ik tijdens de vakantie lees ook de ordening van de menselijke samenleving een thema is..

 

De geest uit de fles

Het eerste boek is De geest uit de fles van Ger Groot. Het is een prachtig boek over de ontwikkeling van de filosofie in de afgelopen vier eeuwen die Ger Groot bestempelt als “één lange worsteling met de erfenis van de religie“. Je zou met een knipoog naar Geert Mak het boek ook ‘Hoe God verdween uit het westerse denken’ kunnen noemen.

 

Sinds de tijd van de Verlichting en met name Descartes wordt de wereld niet langer benaderd vanuit het uitgangspunt van het goddelijke, maar wordt de mens het uitgangspunt. Daarmee heeft, volgens Groot, de wereld haar vaste ankerpunt verloren. Het goddelijke was absoluut en gaf ordening en zin. Het moderne denken is dat los gaan laten (‘de geest uit de fles’) en de moderne mens moet nu zelf voor betekenis en zingeving gaan zorgen. Dat is een enorme uitdaging omdat de mens weet dat hij sterfelijk is en beperkingen heeft en omdat er verdeeldheid is tussen de mensen. Waar vroeger God en de door God aangewezen (absolute) vorsten voor eenheid en ordening zorgden, moeten mensen er nu samen uit zien te komen. Voor de ene persoon een enorme bevrijding, voor de andere een situatie van twijfel en angst. Niet alleen aan de hand van moderne denkers, maar ook met talloze voorbeelden en illustraties uit de literatuur, films en beeldende kunst laat Ger Groot zien hoe de moderne mens het dominante goddelijke ordeningsprincipe kwijt is geraakt.

 

Godenslaap

Het andere boek, de roman Godenslaap van Erwin Mortier, schetst het leven van een familie in België en Noord-Frankrijk in de eerste decennia van de vorige eeuw. Een samenleving die half agrarisch en half-industrieel is. In de dorpen bewerkt men het land of beoefent men bepaalde ambachten. Het jaarritme wordt bepaald door de natuur en de seizoenen.

Dat kunnen wij nog herkennen als we kijken naar de oude namen van de maanden die vroeger werden gehanteerd.

Januari – Louwmaand
Februari – Sprokkelmaand
Maart – Lentemaand
April – Grasmaand
Mei – Bloeimaand
Juni – Zomermaand
Juli – Hooimaand
Augustus – Oogstmaand
September – Herfstmaand
Oktober – Wijnmaand
November – Slachtmaand
December – Wintermaand

(Het woord oogst is afgeleid van de naam Augustus. En  het woord herfst hangt niet voor niets samen met het Engelse woord harvest. )

Mortier laat zien hoe de toenemende industrialisatie voor nieuwe verhoudingen zorgt. Steeds meer plattelanders trekken naar de stad om in fabrieken te gaan werken. Men komt in de stad losser van de natuur te staan en daarmee ook losser van God. Op het platteland blijven landbouw en religie traditiegetrouw hand in hand gaan. In de woorden van Mortier: “alles wat met het heilige van doen had, was cyclisch in die dagen. Een symboliek van het onveranderlijke dient nu eenmaal in haar eigen staart te bijten wil zij de eeuwigheid oproepen”. (p. 111).

De dubbele betekenis van het woord cultuur

De traditionele agrarische samenleving kende dus een dubbele vaste ordening: die van het bewerken van het land en die van de godsdienstbeleving. De oorspronkelijk, dubbele betekenis van het woord cultuur vat dat goed samen. Cultuur komt van het Latijnse woord colere dat zowel bebouwen en bewerken betekent (denk aan agri-culture) als aanbidden en vereren. Veel religies kennen goden, rituelen en verhalen die direct samenhangen met het agrarische leven: er wordt gebeden voor een goede oogst, er worden offers gebracht. De cyclus van de natuur en de seizoenen wordt gekoppeld aan de cyclus van religieuze rituelen. In Nederland zie je die band tussen de agrarische samenleving/vissersdorpen en geloof nog sterk terug in de orthodoxe Bible Belt. Liefhebbers van popmuziek kennen ongetwijfeld het lied Turn! Turn! Turn! van The Byrds (geschreven door Pete Seeger) dat nagenoeg een letterlijke vertaling is van een tekst uit het bijbelboek Prediker waarin de samenhang tussen geloof en natuur duidelijk naar voren komt:
To everything, turn, turn, turn.
There is a season, turn, turn, turn.
And a time to every purpose under heaven.
A time to be born, a time to die.
A time to plant, a time to reap.
A time to kill, a time to heal.
A time to laugh, a time to weep.

 

Twee ankerpunten kwijt

Het leven van de moderne mens is over het algemeen niet meer geordend aan de hand van de natuur en haar seizoenen en/of door religieuze rituelen. De moderne mens is niet alleen zijn goddelijke ankerpunt kwijt, zoals Ger Groot aangeeft, maar ook het natuurlijke, agrarische ordeningsprincipe. Hij mist daardoor twee vaste oriëntatiepunten die houvast en betekenis geven. Sommige mensen proberen dat op te vangen door een levenswijze aan te nemen die hen weer dichter bij de natuur brengt of door te kiezen voor nieuwe rituelen of overtuigingen. Anderen voelen zich verweesd en verlangen terug naar vroeger tijden. Weer anderen genieten volop van hun vrijheid en de vele keuzemogelijkheden die de huidige tijd biedt.

Ger Groot laat het schilderij ‘Angelus’ van Jean-Francois Millet zien als illustratie van een “door God bestierde wereld”. Daarnaast toont hij de bewerking van dit schilderij door Salvador Dali om de verweesde moderne mens te laten zien.

 

Samen oogsten

Ik moet, aan de hand van het verhaal over de mislukte olijfoogst en de boeken die ik heb gelezen, vooral denken aan de woorden oogsten en offeren. Op het gevaar af dat ik begin te klinken als Peter Sellers in zijn rol als brave tuinman in de film Being There denk ik dat het betekenisvol is om juist samen met andere mensen te werken, te beleven en te vieren. Je hoeft niet gelovig te zijn of op het platteland te wonen om samen te kunnen zaaien en oogsten. Dat kan op allerlei plekken en in alle seizoenen. Offeren betekent voor mij daarbij niet aanbidden (ik ben niet gelovig), maar letterlijk: aanbieden. Ik doel hierbij niet op de aanbiedingen van de supermarkt, maar op datgene wat mensen voor elkaar kunnen betekenen. Als je andere mensen iets kunt aanbieden is dat altijd positief: hulp, advies, geld, een luisterend oor. Het elkaar helpen bij de olijfoogst in het dorp van Jacqueline en Luciano is daar een prachtig voorbeeld van. Daarom is men zo van slag nu dat dit jaar doorbroken wordt. Men kan niet meer samen oogsten. Wat dat betreft hoop ik dat er in Noord-Italië de komende jaren weer volop olijven zullen groeien.  En als ze me dan een keer aanbieden om mee te doen met het plukken, doe ik graag mee.

 

[1] De symbolische betekenis van de olijfboom komt ook goed naar voren in de recente Spaanse film El Olivo.

 

________________

Reacties op mijn blog zijn zeer welkom. Graag via Facebook, Twitter of LinkedIn. Ik heb de reactie-functie van mijn blog helaas moeten blokkeren omdat ik heel veel spam ontving.

Dromen en drama’s in Verona

Op doorreis naar de Italiaanse oostkust maken we een tussenstop van een paar dagen in Verona. De vrouw die ons de sleutels van het appartement overhandigt, somt vriendelijk en gastvrij een aantal attracties op die we beslist niet mogen missen in Verona: de oude brug over de rivier, de markt, het huis van Guilietta (van Romeo en Julia) en de Romeinse arena. Als ik vertel dat we de volgende dag naar de Aïda gaan in de arena klapt ze enthousiast in haar handen: ‘mijn favoriete opera!’. We nemen afscheid van haar, maar bij het weglopen draait ze zich nog een keer om: “Jullie moeten ook beslist de St. Zeno kathedraal bezoeken. Het is de mooiste romaanse kerk van Italië en St. Zeno is de beschermheilige van Verona.”

Het oude centrum van Verona ligt in een lus van de slingerende Adige rivier. Je treft daar alles aan wat je in een oude Italiaanse stad hoopt te vinden: fraaie pleinen, karakteristieke straatjes, kleurrijke huizen, monumentale kerken, elegante winkels en heerlijke terrassen voor pittige koffie of een aperitivo met lekkere hapjes. Maar bovenal zijn het de verhalen vol dromen en drama’s die Verona zoveel aantrekkingskracht bezorgen: de passievolle opera’s die in de zomermaanden in de arena worden opgevoerd en het legendarische liefdesverhaal van Romeo en Julia. Dat zijn de echte publiekstrekkers.

Het bezoeken van een opera in Verona is een enorme belevenis. Hoewel ik geen opera-fan ben (laat staan een opera-kenner) en de uitvoering van de Aïda bijna vier uur duurt, heb ik volop zitten genieten. Een groot orkest, zangers die geen versterkers nodig hebben om hun emoties over te dragen, dansers in een prachtige choreografie en vele tientallen figuranten zorgen samen voor een indrukwekkend kijk- en luisterfeest in de prachtige entourage van een tweeduizend jaar oud amfitheater. Het verhaal is goed te volgen omdat op de zijwanden de teksten in het Italiaans en het Engels worden geprojecteerd. De Aïda is gebaseerd op een door een Franse egyptoloog opgetekend verhaal uit het oude Egypte dat door Giuseppe Verdi op muziek is gezet. De opera is geschreven ter gelegenheid van de opening van het operagebouw in Caïro in het jaar dat ook het Suezkanaal werd geopend: 1871. Het verhaal gaat over de onmogelijke liefde tussen de Egyptische legeraanvoerder Radames en de uit Ethiopië (Nubië) afkomstige koningsdochter Aïda die als slavin aan het Egyptische hof verblijft. Egypte leeft op voet van oorlog met Ethiopië. Radames verkrijgt heldenstatus door het Ethiopische leger te verstaan en de farao schenkt hem zijn dochter Amneris als bruid. Amneris is verliefd op Radames, maar hij kan haar liefde niet beantwoorden omdat hij van Aïda houdt. Op een onbewaakt moment geeft hij een militair geheim aan Aïda prijs (liefde maakt blind), dat zij weer aan haar vader (de koning van Ethiopië) doorgeeft. Dat wordt ontdekt en Radames wordt als verrader levend opgesloten in een tombe. Aïda kan echter niet zonder Radames verder leven en verstopt zich, vlak voordat Radames wordt opgesloten, in diezelfde tombe waar ze in elkaars armen de dood tegemoet zien.

Ook Romeo en Julia is een verhaal dat draait om een onmogelijke liefde. Het is bekend geworden door William Shakespeare, maar de oorspronkelijke tekst stamt uit 1476 en is van de hand van Masuccio Salernitano. Het verhaal is verschillende keren door diverse auteurs herverteld. Twee jonge mensen uit rivaliserende families worden verliefd op elkaar. Stiekeme ontmoetingen leiden tot een in het geheim gesloten huwelijk.

Als Julia daarna formeel met een ander moet trouwen doet ze net alsof ze overleden is. Romeo denkt dat ze echt dood is en neemt vergif in. Als Julia dit ontdekt steekt ze zichzelf met een dolk in de borst en sterft eveneens.

De Aïda en Romeo & Julia. Twee legendarische verhalen over onmogelijke liefdes. Verhalen waarin oude Bijbelse verhalen en Griekse tragedies (Adam en Eva, David en Batseba, Pyramus en Thisbe, Orpheus en Eurydice) doorklinken. En twee verhalen die op hun beurt weer hebben gezorgd voor nieuwe vertalingen en vertellingen in de vorm van romans, films en musicals (Madame Butterfly, Miss Saigon, West Side Story, Najib en Julia). Kennelijk willen we door de eeuwen heen blijven geloven in sprookjes, in romantische liefde die alle tegenstellingen en tegenslag overwint. Ook als de prijs voor die liefde de dood is. Kortom, dromen en drama’s.

Terwijl de uitvoering van de Aïda een ware belevenis is, is het bezoeken van het huis van Julia in Verona minder aansprekend. Het huis dat bekend is geworden vanwege de balkonscene bevindt zich achter een toegangspoort aan een drukke winkelstraat in het centrum. Er staan drommen toeristen te wachten bij de poort om een glimp van het balkon op te kunnen vangen. De muren van de poort zijn volgeschreven met liefdesverklaringen en ook de onontkoombare slotjes hangen er. We laten de massa en het balkon maar aan ons voorbijgaan.

Op de dag van vertrek hebben we alles gezien wat we wilden zien in Verona, behalve de St. Zeno kerk. Die ligt aan de andere kant van het centrum en het was de afgelopen dagen zo heet, dat we tegen de lange wandeling opzagen. Maar omdat we deze dag met de auto op pad gaan, kunnen we nog even een stop maken bij de St. Zeno om te kijken of de eigenaresse van ons appartement gelijk had met haar aanbeveling. Ze bleek niets teveel te hebben gezegd. Het is een prachtige oude kerk in Romaanse stijl met een mooie kloostergang aan de noordkant. In een nis bij het altaar staat een houten beeld van St. Zeno. Een beeld van een donkere man. St. Zeno blijkt uit het Afrikaanse Mauritanië te komen. Hij was een van de eerste bisschoppen van Verona en werd de schutspatroon van de stad.

Voldaan dat we ook deze laatste bezienswaardigheid in Verona hebben bezocht lopen we naar de auto. Daar spreekt een jonge Afrikaanse man me aan. Hij vertelt in slecht Engels een onsamenhangend verhaal over documenten en vraagt me om geld. Ik begrijp niets van zijn verhaal en omdat ik mensen niet zo maar geld geef, schud ik mijn hoofd en stap in de auto. We rijden weg met een wat ongemakkelijk gevoel. Italië vangt jaarlijks vele duizenden Afrikaanse gelukszoekers op, terwijl Europa toekijkt. Deze vluchtelingen hebben vaak onrealistische dromen, die in veel gevallen eindigen in drama’s. Ik hoop dat er goede mensen zijn in Verona die deze man verder kunnen helpen. Per slot van rekening is de beschermheilige van Verona een Afrikaan.

Het verhaal van Crystal Palace: over Frank de Boer, Fjodor Dostojewski, Peter Sloterdijk en Samuel Sarphati

Frank de Boer wordt trainer bij de Londense voetbalclub Crystal Palace. Na zijn succes-periode bij Ajax en zijn mislukte avontuur bij Inter Milan, waar hij al na een paar maanden als trainer aan de kant werd geschoven, krijgt hij nu een nieuwe kans in Londen. Je mag voor hem hopen dat hij bij Crystal Palace weer de weg naar succes weet te vinden, want een volgende mislukking zal zijn status als trainer geen goed doen. Hij zal het zwaar krijgen in de belangrijkste voetbalcompetitie ter wereld waar de verwachtingen van investeerders en fans torenhoog zijn en de media genadeloos.

Ik wil me hier verder niet wagen aan bespiegelingen over de trainerskwaliteiten van Frank de Boer. Ik sta liever even stil bij de naam van zijn nieuwe club: Crystal Palace. Daar zit namelijk een verhaal aan vast.

 

1851 De eerste Wereldtentoonstelling

Een lokale Londense voetbalclub die in 1851 werd opgericht, nam de naam Crystal Palace FC aan. Samen met een paar andere voetbalverenigingen richtte Crystal Palace de nog steeds bestaande Football Association (FA; de naamgever van de FA-Cup) op. De club was op sportief gebied niet bijster succesvol en verdween, totdat in 1905 een nieuwe club onder dezelfde naam werd opgericht; de club van Frank de Boer. De oorsprong van de naam Crystal Palace hield verband met de ‘Great Exhibition’, de allereerste Wereldtentoonstelling,  die in 1851 in Londen werd gehouden. Het Victoriaanse, imperiale Groot-Brittannië was als wereldmogendheid het vanzelfsprekende gastland van deze tentoonstelling waarop tal van industriële, technologische en culturele innovaties te zien waren. De tentoonstelling werd gehuisvest in een speciaal voor deze gelegenheid ontworpen constructie van gietijzeren frames met glazen panelen. In feite een enorme kas met een lengte van 560 meter en een breedte van 135 meter.

Het gebruik van gietijzer en glas voor een dergelijk omvangrijk gebouw was revolutionair.  Men gebruikte tot die tijd vooral steen en hout. Het werd beschouwd als een architectonisch wereldwonder dat de tongen losmaakte, zoals 30 jaar later de Eiffel toren in Parijs dat ook zou doen. Het gebouw kreeg de naam Crystal Palace. Het bezat door al het glaswerk een ongekende transparantie, waardoor de grens tussen binnen en buiten verdwenen leek. De Wereldtentoonstelling en het Crystal Palace werden een groot succes, wat onder andere bleek uit het voor die tijd ongekende bezoekersaantal van 6 miljoen mensen.  Opmerkelijk genoeg werd het gebouw 13 jaar later geheel ontmanteld en in nog grotere afmetingen opnieuw geassembleerd in de Londense wijk Sydenham, waar het in 1936 door een brand werd verwoest.

 

Dostojewski

De bekende Russische schrijver Fjodor Dostojewski bezocht in 1862 het gereconstrueerde, vergrote Crystal Palace en beschouwde dat gebouw als een metafoor voor de westerse beschaving. In zijn Aantekeningen uit het ondergrondse schrijft hij over ‘het kristallen paleis’ waarin allerlei vormen van comfort, luxe en amusement zijn samengebracht. De (gegoede) burgers kunnen zich hier onbekommerd aan overgeven. De constructie houdt niet alleen kou en regen buiten, maar sluit ook andere ongewenste elementen (armen, buitenstaanders) uit. Die kunnen zich dankzij het glas wel vergapen aan de tentoongestelde pracht en praal, maar zij kunnen geen toegang krijgen.

 

 

 Peter Sloterdijk

De Duitse filosoof Peter Sloterdijk gebruikt deze visie van Dostojewski als motief voor zijn boek Kristalpaleis dat ruim tien jaar geleden verscheen. Hij verplaatst de metafoor van het kristallen paleis naar de 21e eeuw. De rijke, Westerse burgers leven in een gouden kooi waarin consumeren en amuseren de norm zijn. Veiligheid en zekerheid worden vanzelfsprekend geacht. Men verdraagt geen ongemak of tegenslag en ter voorkoming van ongelukken worden tal van protocollen opgesteld en controlemaatregelen ingevoerd. Buiten dit glazen huis wonen miljoenen niet-westerlingen die wel de Westerse luxe kunnen waarnemen, maar geen toegang hebben. De muur van Trump en de vluchtelingendeals van de EU geven wat dat betreft te denken.

 

 

 

Brussel

Over de EU gesproken. Ook een onderdeel van het gebouwencomplex van Europees Parlement in Brussel is geïnspireerd op het Crystal Palace in Londen. Het is het Paul-Henri Spaak gebouw waarin ook de plenaire zaal van het EP te vinden is.

 

 

 

Amsterdam

Dichter bij huis is het Amsterdamse Paleis voor Volksvlijt gebouwd naar het voorbeeld van het Crystal Palace in Londen. De bekende Amsterdamse arts, visionair en filantroop Samuel Sarphati was een van de bezoekers van de Londense Wereldtentoonstelling in 1851. Hij was zo onder de indruk van het gebouw, dat hij plannen ontwikkelde voor een vergelijkbaar bouwwerk in Amsterdam dat uiteindelijk in 1864 aan het Frederiksplein tot stand kwam. Ook dit gebouw brandde helaas af (in 1929). Later werd op deze plek het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank gebouwd.

 

 Frank de Boer

Via Amsterdam komen we weer bij Frank de Boer terecht. Hij zal als trainer in Engeland ongetwijfeld een comfortabel inkomen ontvangen en zich veel luxe kunnen veroorloven. Maar hij zal ook in een glazen huis leven. Ik weet niet of zo’n positie te benijden is. Ik raad hem in ieder geval een goede glasverzekering aan.

Papadag en Vaderdag

Toen Jesse Klaver een paar maanden geleden liet weten dat hij op vrijdagen niet deel zou nemen aan de formatiebesprekingen omdat hij dan zijn papadag heeft, waren de reacties niet van de lucht.

 

Sommige mensen vonden het verbijsterend dat hij ‘privé-zaken zwaarder liet wegen dan het landsbelang’. Anderen vonden het juist voorbeeldig dat hij als jonge vader ook tijd wilde vrijmaken voor zijn gezin. Tussen de bergen kritiek en steun vond ik dit de leukste quote: ‘Op vrijdag worden door Jesse geen onderhandelingen gevoerd, maar eendjes’.[1]

Op mijn werk hoorde ik een paar jonge vrouwelijke collega’s met de nodige verontwaardiging praten over het feit dat de term papadag iets heel bijzonders lijkt uit te drukken, terwijl het van werkende moeders doodnormaal wordt gevonden dat zij een dag thuis zijn om voor de kinderen zorgen. Volgens deze vrouwen spreekt uit de term papadag iets te veel eer voor (de vaak bescheiden bijdrage van) papa en te weinig waardering voor ( de vanzelfsprekend geachte rol van)  mama. Zoals een collega het verwoordde: ‘Er is toch ook geen mamadag’. Waar een andere collega aan toevoegde: ‘Vaders zijn toch elke dag papa!’

Los van alle discussies vind ik het heel positief dat veel jonge mannen tegenwoordig hun zorgtaken als vader serieus oppakken. Dat is wezenlijk anders dan in de tijd van mijn ouders. Ik verbaas me alleen om een andere reden om de term ‘papadag’. Papa staat daarin centraal, terwijl die dag niet om hem draait. Op een verjaardag zetten we de jarige in het zonnetje en op Bevrijdingsdag herdenken we het einde van de oorlog, maar Papadag is niet de jubeldag voor vaders; daar hebben we Vaderdag voor.[2]

Ik vermoed te begrijpen hoe de term papadag zo ingeburgerd is geraakt. Veel mannen vinden het namelijk lastig om toe te geven dat ze op een doordeweeksedag niet werken. Voor de meeste mannen is full time werken nog steeds de norm.[3] En als je minder werkt, moet je daar een passende verklaring voor hebben. Je hebt als het ware wat uit te leggen aan je vrienden en je collega’s. Gezichtsverlies ligt op de loer. De geboorte van een kind is een perfecte rechtvaardiging om een dag vrij te nemen en daarmee ook nog eens goede sier te maken (‘zie mij eens even een coole jonge papa zijn’). Bij sommige vaders horen daar ook opschepperige verhalen bij over al die leuke dingen die ze die dag met hun kinderen doen. Zo geredeneerd begrijp je al snel dat daar een passende benaming bij gevonden moest worden. Dat werd ‘papadag’, want mannen stellen zichzelf graag op de voorgrond. Een alternatief is, eerlijk is eerlijk, ook lastig te vinden. De aanduiding ‘ik werk niet op donderdag en dat komt goed uit omdat ik er dan die dag ook kan zijn voor de kinderen -dag’ is nogal lang en complex. Ook de zin: ‘Vrijdag is mijn vaste Kinderendag’ klinkt wat merkwaardig.

Mijn voorstel is om het heel simpel te houden en het ouderschap erbuiten te laten. Zeg gewoon: ‘op donderdag werk ik niet’ of ’dinsdag is mijn vrije dag’. Punt uit. Daar is verder geen tekst of uitleg bij nodig. Of je nu met de kinderen wat gaat doen, of gaat vissen, of de hele dag in je bed blijft liggen,  dat gaat niemand wat aan.

We hoeven daarmee de term papadag niet af te schaffen. Wat mij betreft bewaren we dat woord voor die speciale dag waarop een van je kinderen iets bijzonders met je gaat doen. Mijn oudste dochter bracht me enkele maanden geleden op dit idee.

Mijn dochter neemt me af en toe mee naar de film. Dit keer had ze gevraagd of ik op zondagmiddag tijd en zin had om met haar de stad in te gaan. Ik stemde graag toe. Een paar dagen later ontmoette ik haar bij het Amsterdamse Centraal Station. Ik had het vermoeden dat ze me mee zou nemen naar het Eye Museum om daar een middagfilm te gaan bekijken. We liepen inderdaad naar de achterkant van het station en toen we naar de pont over het IJ liepen zei ze: ‘Pap, zie je dat gebouw daar?’ Ze wees naar een hoog gebouw aan de overkant van het water. ‘Jazeker, dat is de A’dam Toren, dat was het oude Shell gebouw’, antwoordde ik op reisleider-toon.

 

‘En zie je ook die schommels op de bovenste verdieping?’, vroeg ze vervolgens. ‘Uh, ja, hoezo’, zei ik iets minder zelfverzekerd. ‘Daar gaan we straks op!’, riep ze lachend. Ik moest even slikken, maar wilde me natuurlijk niet laten kennen: ‘Oh, wat leuk’, perste ik er met enige moeite uit.

 

 

 

Een half uurtje later zweefden we hoog boven het IJ en toen ik na een minuut mijn ademhaling weer wat onder controle had kon ik ook werkelijk genieten van het prachtige uitzicht. Na deze spannende ervaring trakteerde mijn dochter me op een heerlijke lunch en hadden we de tijd om uitgebreid bij te praten.

 

 

Ten slotte liepen we over de Haarlemmerstraat naar haar huis waar ik met haar, haar vriend en mijn inmiddels ook gearriveerde vrouw nog een heerlijk glas wijn dronk. Bij het afscheid bedankte ik haar uitgebreid voor het bijzondere uitje, waarop ze zei: ‘Ik hoop dat je het een fijne Papadag vond.’

 

Ik wens alle vaders dit weekend een gezellige vaderdag toe en ook van tijd tot tijd een mooie papadag.

 

 

[1] https://vrouw.nl/artikel/wat-zij-vindt/42906/de-papa-dag-van-jesse-klaver-bekritiseren-hoezo

 

[2] Vaderdag is overigens net als Valentijsdag en Halloween uit Amerika komen overwaaien: http://www.beleven.org/feest/vaderdag

 

[3] https://fd.nl/werk-en-geld/1151716/de-man-heeft-een-baan-zijn-vrouw-een-baantje

 

Doe mee aan de Migratie-quiz

Voor de tweede keer op rij is het overleg tussen VVD, CDA, D66 en GroenLinks over de vorming van een nieuwe regering stukgelopen. En voor de tweede keer bleek het onderwerp ‘Migratie’ het struikelblok.

 

 

 

 

 

In eerdere blogs wees ik al op de paradox dat aan de ene kant grote internationale thema’s als klimaat en migratie van wezenlijk belang zijn, maar dat aan de andere kant tijdens de verkiezingscampagne deze thema’s relatief weinig aan bod zijn gekomen. Wanneer hebben we de politieke kopstukken uitvoerig over klimaat of migratie horen discussiëren in de aanloop naar de verkiezingen?  Veel te weinig, naar mijn smaak. En zie daar: tijdens de formatie blijken dit toch de grote, principiële thema’s te zijn. De Nederlandse kiezer had hierop veel meer aangesproken moeten worden. Gelukkig hebben we de verkiezingsprogramma’s nog. Wat hebben VVD, CDA, D66 en GroenLinks in hun verkiezingsprogramma’s geschreven over het thema Migratie. Welke keuzes maken ze? En zijn hun standpunten inderdaad onverenigbaar?

Het lijkt me aardig om deze vragen aan de lezers van dit blog voor de leggen in de vorm van een kleine quiz.

Ik heb van elk van de vier genoemde partijen een typerende passage over Migratie uit het verkiezingsprogramma geselecteerd.  Daar stel ik drie vragen bij. Aan jou, lezer, de uitnodiging om die vragen te beantwoorden en als reactie te plaatsen op de plek waar je mijn blog en oproep bent tegengekomen: LinkedIn, Twitter of Facebook.

Ik zal binnenkort een overzicht van de antwoorden publiceren. Dank alvast voor je deelname.

 

Hieronder eerst de vier teksten, dan de drie vragen

 

De grote migratie quiz

(Lees eerst onderstaande teksten (fragmenten uit de verkiezingsprogramma’s van VVD, CDA, D66 en GroenLinks) goed door en beantwoord dan de drie vragen)

TEKST A

Voor mensen die in eigen land hun leven niet zeker zijn staat onze deur altijd open – dat is onze dure medemenselijke plicht. Maar wij hebben ook begrip voor mensen die willen ontsnappen aan uitzichtloze armoede, voedselgebrek, onbetaalbare gezondheidszorg, corrupte overheden of decennia durende schaduwlevens in kampen voor ontheemden. Het gaat om mensen die verbetering van hun lot – vaak tegen de klippen op – in eigen hand nemen. Daar geldt dat het aanpakken van de oorzaken door meer ontwikkelingssamenwerking en effectiever buitenlands beleid verreweg de voorkeur geniet boven symptoombestrijding door opvang in de regio of in Europa.

 

TEKST B

Voor vluchtelingen, in het bijzonder kinderen die werkelijk in nood verkeren bieden wij altijd hulp en bescherming. Voor oorlogsvluchtelingen kan dat in beginsel in de vorm van een ontheemdenstatus, waarbij de vluchteling aan de ene kant de ruimte krijgt om zich via opleiding of (vrijwilligers-)werk te ontwikkelen, maar hij aan de andere kant ook vanaf het begin eerlijk en duidelijk te horen krijgt dat het verblijf hier tijdelijk is. Het perspectief blijft gericht op terugkeer en hun bijdrage aan de wederopbouw van het land van herkomst, als de situatie daar weer veilig is, tot het moment dat veilige terugkeer geen reële optie meer is.

 

TEKST C

Iedere vluchteling heeft recht op een veilig heenkomen, maar dat hoeft niet per definitie binnen Europa te zijn. We willen niet langer machteloos toekijken hoe mensen dagelijks verdrinken in de Middellandse Zee. Daarom zorgen we voor voldoende veilige en goede opvang in de regio zelf, zodat we asielaanvragen in Europa overbodig maken. Dit betekent wel dat we moeten investeren in betere en duurzame opvang in die regio. Het geld dat we nu aan opvang in Europa uitgeven, kunnen we daar veel efficiënter besteden. Zo helpen we levensgevaarlijke routes van mensensmokkelaars en problemen in onze eigen samenleving te voorkomen.

 

TEKST D

Er komt meer geld voor opvang van vluchtelingen in de regio zodat mensen die lang in opvangkampen verblijven duurzame bescherming, veiligheid, onderwijs en zorg krijgen. Nederland investeert, samen met het bedrijfsleven, in de economie van de opvanglanden in de regio en het scheppen van banen voor vluchtelingen én burgers aldaar. Nederland zet zich ruimhartig in voor veilige routes en hervestiging van kwetsbare vluchtelingen in Europa via de UNHCR. Nederland verhoogt zijn aanbod voor de hervestiging van vluchtelingen substantieel.

 

 

Vraag 1.

Welke van de vier teksten wijkt qua inhoud en intentie het meest af van de overige drie?

 

Antwoord: Tekst

 

Vraag 2.

Welke tekst is afkomstig van welke partij

VVD CDA D66 GroenLinks
Tekst A
Tekst B
Tekst C
Tekst D

 

Vraag 3.

Liggen de teksten en de bijbehorende intenties van de vier partijen inderdaad zo ver uit elkaar dat de breuk op het thema Migratie daarmee te begrijpen is?

 

Antwoord:  JA   /  NEE

 

 

-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-

Antwoorden graag via de reactie-functies van LinkedIn, Facebook  of Twitter

 

Geraadpleegde bronnen:

https://www.vvd.nl/nieuws/verkiezingsprogrammas/

 

https://www.cda.nl/standpunten/verkiezingsprogramma/

 

https://verkiezingsprogramma.d66.nl/programma/vol-vertrouwen-de-wereld/#betrokken-bij-en-realistisch-over-vluchtelingen

 

https://groenlinks.nl/programma

 

 

 

Henk en Ingrid bij de Primark en Jelmer en Sophie bij het van Gogh Museum (over de kabinetsformatie)

 

Terwijl de pogingen om een nieuw kabinet te vormen hopeloos mislukken, zijn Henk en Ingrid op koopjesjacht in de Haagse binnenstad en bezoeken Jelmer en Sophie het Van Gogh Museum in Amsterdam. Dat laat ons zien wat de missie van het nieuwe kabinet zou moeten zijn. 

 

De eerste pogingen om tot een nieuwe regering te komen zijn gestrand. Er is sprake van een enorme Haagse impasse. En dat terwijl er na de verkiezingen zoveel euforie was. De populistische overwinningsmars van Brexit en Trump kreeg in ons land geen vervolg. De PVV van Wilders ging weliswaar van 15 naar 20 zetels en Thierry Baudet kwam nu ook met zijn strijdmakker Theo Hiddema in de Tweede Kamer, maar de overgrote meerderheid van de stemmen ging naar de traditionele partijen. En juist deze partijen maken er momenteel bij de formatie een potje van. Je kunt je voorstellen dat dit koren op de molen is van de buitengesloten anti-establishment partijen. Het voedt hun tegengeluid. Reden te meer voor de partijen aan en rond de onderhandelingstafel om tot een akkoord te komen en het algemeen belang boven het partijbelang te stellen. Er moeten knopen doorgehakt worden. Die knopen liggen niet zozeer op binnenlands terrein, maar hangen juist samen met wereldomvattende vraagstukken. En daar lopen zowel Henk en Ingrid als Jelmer en Sophie tegenaan.

 

Migratie, klimaat en inkomensverschillen

Na het mislukken van de eerste formatieronde met VVD, CDA, D66 en GroenLinks maakte informateur Edith Schippers bekend dat vooral bij het thema ‘migratie’ de inhoudelijke opvattingen van de betrokken partijen te veel uiteenliepen. Daarnaast zag ze ook fikse verschillen in visie bij de onderwerpen ‘klimaat’ en ‘inkomensverdeling’. Nu lijkt het op het eerste gezicht om uiteenlopende vraagstukken te gaan, maar deze thema’s hangen in de praktijk nauw met elkaar samen. Mondiale inkomensverschillen en klimaatverandering zijn wereldwijde voedingsbronnen voor migratie. Op de golven van de globalisering zijn zowel bedrijven als arbeidskrachten op drift. Grote bedrijven zijn voortdurend op zoek naar schaarse grondstoffen, goedkope arbeidskrachten en lucratieve afzetmarkten. Ze laten zich daarbij vaak niet veel gelegen liggen aan mogelijke effecten voor milieu en klimaat. Hun belangstelling gaat vooral uit naar armere regio’s met veel ongeschoolde arbeidskrachten en weinig regelgeving. Aan de andere kant zie je veel arbeidskrachten die hun land verlaten om elders hun heil te zoeken. Wat vroeger op nationale schaal gebeurde (de trek van het platteland naar de stad), vindt nu op mondiaal niveau plaats. Hierbij gaat de belangstelling van migranten vooral uit naar rijkere regio’s en welvarende landen. Er is dus alle reden om klimaat, migratie en inkomensverdeling als samenhangende thema’s te zien en als zodanig te benaderen. Het helpt niet om, à la Trump, klimaatverdragen op te zeggen en muren om je land te plaatsen. Als je minder migranten wilt, moet je maatregelen nemen tegen de opwarming van de aarde en tegen de ongelijkheid in de wereld. Dat vergt een integrale visie en dat zal de kern van het nieuwe regeringsbeleid moeten zijn.

 

Henk en Ingrid bij de Primark: over inkomensongelijkheid

Veel van onze kleding wordt gemaakt in Aziatische sweatshops. Dat levert ons bij de Primark  tassen vol leuke en goedkope kleren op. Die spotgoedkope productie ver weg is funest voor onze eigen kledingindustrie (minder werk). Daar komt de trend van online winkelen bij die ervoor zorgt dat meerdere winkels en warenhuizen gaan sluiten (nog minder werk). Er is dus meer werk in ontwikkelingslanden, en dat is een pluspunt, maar de omstandigheden voor mens en milieu zijn daar vaak zeer beroerd.[1]

Actie van de Schone Kleren Campagne in Den Haag

Aan de andere kant raken wij hier veel vormen van werk kwijt, met name voor lager opgeleiden. Bovendien krijgen die lager opgeleiden op het gebied van werk en huisvesting concurrentie van arbeidsmigranten uit andere landen die hier hun geluk komen beproeven. Geen wonder dat Henk en Ingrid boos zijn. Voor hen geen goed betaalde banen en drie, vier vakanties per jaar. Zij moeten sappelen en op de kleintjes letten. En dus kopen juist Henk en Ingrid bij de Primark en de Action of ze shoppen online en kopen daarbij steeds meer bij buitenlandse webshops.[2] Daarmee zijn zij, net als wij allemaal, onderdeel van en mede-verantwoordelijk voor een mondiaal systeem dat op nationaal en internationaal niveau tot ongelijkheid en scheve verhoudingen leidt.

 

Jelmer en Sophie in het Van Gogh museum: over klimaatverandering

De opwarming van de aarde zorgt (onder andere) voor een stijgende zee-spiegel en meer droogte. Met meer kans op overstromingen en een grotere vraag naar water en voedsel zal ook de kans op migratie toenemen. De wereld vluchtelingenorganisatie UNHCR  heeft hierover onlangs een rapport opgesteld, gebaseerd op studies van vele wetenschappers wereldwijd. “Climate change over the 21st Century is projected to increase displacement of people” and “can indirectly increase risks of violent conflicts in the form of civil war and inter-group violence by amplifying well-documented drivers of these conflicts such as poverty and economic shocks”. http://www.unhcr.org/540854f49

Naast regeringen spelen multinationals een grote rol bij het bevorderen of het afremmen van klimaatverandering. Het Nederlands-Britse bedrijf Shell is zo’n hoofdrolspeler. Onlangs kwam het bedrijf weer in het nieuws toen actievoerders in het Van Gogh Museum protesteerden tegen het feit dat Shell dit museum sponsort en daarmee haar imago probeert te versterken, terwijl het aan de andere kant maar blijft doorgaan met de vervuilende exploitatie van fossiele brandstoffen.[3]

Milieugroep Fossil Free Culture NL
tijdens een stilteprotest op zondagmiddag 14 mei 2017 voor de ingang van het van Gogh Museum, Amsterdam (bron: Volkskrant)

 

 

 

 

 

 

 

 

Misschien hadden de actievoeders een paar maanden geleden een artikel van De Correspondent gelezen dat laat zien hoe dubieus het beleid van Shell is ten aanzien van milieu en klimaat.

https://decorrespondent.nl/6262/reconstructie-zo-kwam-shell-erachter-dat-klimaatverandering-levensgevaarlijk-is-en-ondermijnde-het-alle-serieuze-oplossingen/690128758-e657cfa2

Jelmer en Sophie bezoeken graag musea. Grote tentoonstellingen zijn tegenwoordig niet te realiseren zonder steun van grote bedrijven als Shell, Rabobank of Philips. Maar wat te doen als deze bedrijven op het gebied van mens en milieu geen goed beleid voeren? Moeten Jelmer en Sophie hun museumjaarkaart opzeggen? En niet meer tanken bij Shell?

 

Er valt wat te kiezen

In het artikel van De Correspondent wordt ons duidelijk gemaakt dat mensen, overheden en bedrijven altijd iets te kiezen hebben. Traditioneel gezien hebben linkse mensen de neiging om de schuld bij grote ondernemingen te leggen en benadrukken rechtse mensen de eigen vrijheid en verantwoordelijkheid van individuen. Maar alleen maar wijzen naar de overkant helpt ons niet verder. De hierboven geschetste vraagstukken zijn complex en vergen een duidelijk plan voor de toekomst. Hoe komen we tot minder vervuiling en opwarming, minder armoede en ongelijkheid en minder onbeheersbare migratie? Het is duidelijk dat Nederland niet alleen dat antwoord kan geven. Op internationaal gebied kunnen we hooguit een beetje bijsturen in de goede richting en andere landen zien te inspireren. Dat lukt niet met een regering met een beperkt of zwak mandaat. De nieuwe regering zal een bundeling moeten zijn van verschillende krachten, belangen en opvattingen met voldoende uitstraling en gezag om in binnen- en buitenland het verschil te kunnen maken. Een coalitie waarin bedrijven en actiegroepen zich herkennen, een coalitie met linkse en rechtse elementen, een coalitie waarin partijen die morrelen aan de Grondwet niet welkom zijn, een coalitie met een royale meerderheid in beide Kamers, een coalitie die zowel Henk en Ingrid als Jelmer en Sophie aanspreekt. Dat kan alleen met een combinatie VVD-CDA-D66-GroenLinks (al zijn Henk & Ingrid daarin ondervertegenwoordigd; en dat is een risico), of met een combinatie VVD-CDA-D66-SP (voor een hoger Henk & Ingrid gehalte;maar dan moet de SP de blokkade jegens de VVD opheffen). De kiezer heeft in maart gesproken. Het is nu de hoogste tijd voor de Haagse partijen om hun verantwoordelijkheid te nemen. De eerste rondes van verkenning en ontkenning zijn voorbij. De twee genoemde opties zijn de enige serieuze. Andere combinaties voldoen niet aan de kwalitatieve en/of kwantitatieve vereisten en helpen ons niet verder op weg naar een betere wereld. Want een betere wereld willen we toch allemaal?

 

[1] De Schone Kleren Campagne opende laatst een pop-up naai-atelier in Den Haag om het winkelend publiek bewust te maken van misstanden in dergelijke sweatshops.  http://schonekleren.nl/nieuws/2017/05/politici-aan-het-werk-in-bengaalse-sweatshop

 

[2] https://tweakers.net/nieuws/122533/nederlandse-bestedingen-chinese-webshops-groeien-met-59-procent.html

 

[3] http://www.volkskrant.nl/beeldende-kunst/activisten-die-in-van-gogh-museum-tegen-sponsorrelatie-met-shell-protesteerden-eindigden-in-cel~a4494710/

 

Blogsite van Peter 't Lam