Morgen mogen we weer naar de stembus. Er staan maar liefst 26 partijen op het stemformulier. Er valt dus heel veel te kiezen. Wat dat betreft ben ik blij dat wij geen tweepartijenstelsel hebben met een ‘the winner takes all’ principe. Een dergelijke zwart-wit opzet zie je ook bij referenda. Daarbij gaat het letterlijk om JA of NEE; meer smaken zijn er niet. Ik noem dat bipolaire politiek. Ik heb daar veel moeite mee. Bipolariteit bevordert het denken in termen van winnen en verliezen, het wij-zij denken, het monopoliseren van de waarheid. Een tweestrijd is prachtig voor media en opiniepeilers. Het levert, net als bij sportwedstrijden of thrillers, een spannende ontknoping op met een winnaar en een verliezer. Maar het land moet na de verkiezingen weer verder, terwijl de politieke tweestrijd de tegenstellingen juist heeft vergroot. In pluriforme systemen is er geen absolute winnaar, dus moet je overleggen, compromissen sluiten en coalities vormen. Stelling durven nemen, maar ook water bij de wijn kunnen doen. Politieke partijen moeten de verbinding met de burgers zoeken. Maar ook met elkaar. Politici en politieke partijen moeten daardoor hun eigen opvattingen kunnen relativeren en oog hebben voor alternatieve opvattingen. Dat draagt bij aan een goed functionerende democratie.

Toch kun je ook vraagtekens bij zo’n grote verscheidenheid aan partijen plaatsen. Het laat zien dat de samenleving zelf steeds meer gefragmenteerd en individualistisch is geworden. En dat mensen veel nadrukkelijker hun eigen belang voorop stellen en minder oog hebben voor bredere bewegingen en het algemeen belang. Ik denk dat de opkomst van nieuwe media met deze versplintering samenhangt. Social media en hun algoritmes dragen er aan bij dat iedereen luid zijn eigen mening verkondigt en weinig luistert naar andersgestemden.

Uiteindelijk moeten we met elkaar verder. Maar als iedereen zich fanatiek vastklampt aan zijn eigen gelijk schiet het niet op. Dat zal er ook toe leiden dat veel mensen na de verkiezingen teleurgesteld zullen zijn. Ofwel omdat de door hen gekozen partij geen of slechts een enkele zetel heeft behaald. Ofwel omdat de gekozen partij deel gaat nemen aan de regering en compromissen moet gaan sluiten. Beide uitkomsten zijn voor hard-liners en principiëlen waarschijnlijk moeilijk te verteren, maar in een land met zoveel partijen moet je bereid zijn om er samen uit te komen en compromissen te sluiten. Gelukkig maar, zou ik willen zeggen. Stel je voor dat één partij het helemaal voor het zeggen zou hebben.

Kortom, zonder pluriformiteit geen gezonde democratie. So far, so good. De vraag is alleen of deze pluriformiteit onbegrensd mag zijn. Wat moeten we doen met politieke partijen die opvattingen hebben die tegen bepaalde beginselen van onze democratische rechtsstaat ingaan? Die standpunten innemen die niet te verenigen zijn met onze Grondwet? Partijen die zich dus in feite niet houden aan een aantal van onze belangrijke democratische spelregels. Ik noem ze voor het gemak buitenspel-partijen; niet omdat ik ze buitenspel wil zetten, maar omdat zij zich zelf (ten dele) buiten de constitutionele orde plaatsen. Mogen die partijen wel meedoen aan verkiezingen? En mogen die partijen ook deel gaan uitmaken van de regering?

Ik zal niet snel een oproep steunen om een politieke partij te verbieden. Ik heb juist hierboven gezegd hoe belangrijk pluriformiteit is. Bovendien zijn vrijheid van vereniging en vrijheid van meningsuiting belangrijke rechtsgronden in onze samenleving. Ik denk dat het juist de kracht is van een democratie dat er ook fundamentele tegengeluiden geuit mogen worden. En het is ook belangrijk dat er naar deze stemmen wordt geluisterd.

Maar zo’n partij laten deelnemen aan een regering is voor mij een brug te ver. Een regering  moet het bredere, algemene belang dienen. Ministers en staatssecretarissen leggen niet voor niets een eed of gelofte af waarbij ze trouw beloven aan de Grondwet. Dit geeft aan dat er in een regering geen plaats kan zijn voor een partij met een programma dat strijdig is met de Grondwet. Als zo’n buitenspel-partij toch deel gaat uitmaken van de regering worden daarmee onze democratische spelregels en principes ondermijnd.

Politieke partijen die wel de deur voor regeringsdeelname van buitenspel-partijen openzetten geven zuurstof aan het ongrondwettelijke gedachtengoed. We hebben morgen dus veel te kiezen, maar ook veel te verliezen.