Een paar jaar geleden kwam ik in Zeist te wonen. Sindsdien schrijf ik af en toe een blog over mijn nieuwe woonplaats onder de titel ‘Groeten uit Zeist’. Dit is de 10e bijdrage in deze serie. De tekst gaat, heel toepasselijk op 5 december, over Sinterklaas en een paar hardnekkige ouderwetse Pieten.

Afgelopen zaterdag zag ik in Zeist op enkele plekken Zwarte Pieten rondlopen. Echte Zwarte Pieten, bedoel ik; geen roetveeg-Pieten. Het ging niet om een incidentele zwart geschminkte Piet die bij particulieren aanbelde, maar om Pieten die namens een winkeliersvereniging of een buurtclub rondliepen en strooigoed uitdeelden. Ik was verbaasd. Dan doen we toch niet meer? Zwarte Piet behoort toch tot het verleden? We kunnen toch prima met roetveeg-Pieten uit de voeten? Gelukkig liepen op andere locaties wel gewoon roetveeg-Pieten rond. Het kan dus wel! Maar het ongemakkelijke gevoel bleef. Misschien ook wel door de verkiezingsuitslag. Juist nu de PVV de grootste partij in het land is geworden vind ik het belangrijk om extra waakzaam te zijn als het gaat om uitingen van discriminatie en uitsluiting.

Ben ik nu een overgevoelig woke type met moralistische praatjes? Laat ik dan eerst maar mijn eigen Pieten-verleden opbiechten. Een kleine 30 jaar geleden publiceerde ik een boekje met gedichten en versjes voor kinderen. Een van die gedichten heet ’De pindakaas van Sinterklaas [1]:

Destijds schreef ik dit vers, zonder enige schaamte of schroom. Ik had het gewoon over ‘Zwarte Piet’ en was me van geen kwaad bewust. Zwarte Piet lag nog niet onder vuur. Ik herinner me uit die tijd alleen een kritische opmerking van Gerda Havertong in een uitzending van Sesamstraat. Maar kennelijk trok niemand zich echt wat van haar woorden aan; we gingen gewoon door met de klassieke Pieten: helemaal zwart, dikke rode lippen, krulhaar en ringen in de oren. Gelukkig laat de tekening bij mijn versje niet zo’n compleet ouderwetse Piet zien.

Inmiddels weet ik beter. Wat ik destijds volkomen gewoon vond, kan wat mij betreft niet meer. Mijn boekje was geen groot verkoopsucces, maar als er ooit nog een nieuwe druk zou komen, zou ik de term Zwarte Piet zonder twijfel aanpassen. De discussies rondom Zwarte Piet hebben mij overtuigd. In onze samenleving mag er geen plaats zijn voor stereotyperende termen en uitingen die mensen pijn doen.

Nu weet ik dat het ook pijn doet als tradities veranderen. Veel mensen vinden dat er iets dierbaars wordt afgepakt. Dat klopt, het is inderdaad een vorm van verlies. Maar in het geval van het Sinterklaasfeest gaat het om een beperkte aanpassing. De afgelopen jaren is gebleken dat we heel goed Sinterklaas kunnen vieren met roetveeg-Pieten. De kern van het feest blijft onaangetast. Het is een kleine moeite met een grote opbrengst: niemand hoeft zich meer gekwetst te voelen.

Bovendien, tradities zijn niet heilig. Laten we blij zijn dat er geprotesteerd wordt tegen traditionele evenementen en gebruiken als stierenvechten, vrouwenbesnijdenis, ganzentrekken en eerwraak. In al die gevallen klinkt er protest omdat er slachtoffers vallen. Dat is een belangrijk criterium, ook rondom de zwartepieten-kwestie. Het is niet goed als een traditie ten koste gaat van andere mensen of van dieren.

Tradities mogen en moeten dus met de tijd meegaan. Bij een samenleving in beweging horen tradities die dynamisch zijn. Dat blijkt niet alleen uit het verdwijnen of aanpassen van bestaande tradities, maar ook uit het gemak waarmee we nieuwe gebruiken importeren en omarmen, zoals Halloween, Oktoberfest, gender reveal party’s en Black Friday. Kennelijk zijn we heel flexibel; waarom dan ook niet met Sint en Piet?

Terug naar de Pieten in Zeist. Gelukkig gaat het al op veel plekken goed. Het zou nog fijner zijn als ook die laatste lokale verenigingen, clubs en comités gaan inzien dat Zwarte Piet niet meer van deze tijd is. In elke wijk en op elke club zijn er mensen die gekwetst worden door de aanwezigheid van stereotype Pieten. Daarom hoop ik dat Zwarte Piet dit jaar voor het laatst in Zeist heeft rondgelopen. Dan is het volgend jaar voor iedereen feest.

 

[1] Bij dit vers staat opmerkelijk genoeg een tekening met een witte Piet. Ik vermoed geen bewuste keuze, maar passend bij de stijl van de illustrator. Mijn vriend Onno Helle maakte alle illustraties in het boekje. Onno overleed helaas een paar jaar na het verschijnen van ons boek.

P.S.

Nog een keer de uitzending van Sesamstraat uit 1987 terugkijken?