Groeten uit Zeist #11: Burgerberaad levert geen knallend vuurwerk op (en dat is ook de bedoeling)

Een paar jaar geleden vierden we de jaarwisseling voor het eerst in ons nieuwe huis in Zeist. Ik weet nog goed dat we versteld stonden van de enorme hoeveelheid vuurwerk die hier werd afgestoken. In onze vorige woonplaats Amstelveen werd ook wel behoorlijk geknald, maar dat viel in het niet bij alles wat er in Zeist de lucht in werd geschoten. Dat begon al in november. Vooral ’s avonds hoorden we af en toe doffe dreunen. We hadden aanvankelijk geen idee wat het was, maar buren gaven ons uitsluitsel: ‘het is vuurwerk; dat begint hier altijd al vroeg’. In de loop van december knalde het steeds vaker en luider; met een oorverdovende apotheose op Oudjaarsavond. Ruim voor middernacht barstte het los. En het ging tot diep in de nacht door.

Foto: NOS

Tot die tijd hadden we vooral pluspunten ervaren in onze nieuwe woonplaats: de bosrijke omgeving, de vriendelijke bediening in winkels, de centrale ligging, passagiers die de buschauffeur groeten bij het in- en uitstappen en, last but not least, geen herrie van vliegtuigen. Daar stak al dat vuurwerk wat negatief bij af. Maar we troostten ons met de gedachte dat we daar niet het hele jaar last van zouden hebben. Voor de goede orde: ik ben niet tegen vuurwerk, maar het mag wel wat minder en graag ook een stuk veiliger.

Ik was dan ook nieuwsgierig toen ik afgelopen voorjaar hoorde dat de gemeente Zeist een burgerberaad ‘Jaarwisseling’ in het leven had geroepen. Met als centrale vraag: “Hoe zorgen we in onze gemeente samen voor een jaarwisseling waar we ons met elkaar op kunnen verheugen?”[1]

De gemeente had een paar jaar eerder al ervaring met burgerparticipatie opgedaan. In 2021 onder de titel ‘Samen in balans’; over het op orde brengen van het huishoudboekje van de gemeente. Via loting waren 150 burgers geselecteerd die in een aantal gespreksrondes mochten meedenken over manieren om tot verantwoorde uitgaven (en bezuinigingen) te komen. De leden van deze Inwoners Advies Commissie (IAC) vormden een dwarsdoorsnede van de bevolking en waren niet geselecteerd op basis van deskundigheid. Het ging er vooral om dat zij aangaven wat zij als inwoners van de gemeente belangrijk vonden. Binnen twee maanden kwam de IAC met een pakket van 62 voorstellen om te komen tot gezonde gemeentelijk financiën. Uiteindelijk nam de Gemeenteraad twee-derde van de voorstellen over en kon, met een aantal aanvullende maatregelen, een sluitende begroting worden vastgesteld.[2]

Op basis van de positieve ervaringen met dit eerste burgerberaad besloot de gemeente om ook het onderwerp Jaarwisseling voor te leggen aan een brede groep burgers. Hierbij speelden drie overwegingen een rol:[3]

Vernieuwing van een traditie vraagt om samen keuzes maken. De gemeenteraad beslist hierover, maar bedenkt dit liever niet alleen. Onze raadsleden hebben de wijsheid niet in pacht. Er zijn veel waardevolle zienswijzen, inzichten en ideeën bij inwoners en ondernemers in onze gemeente. De gemeenteraad wil hiervan graag gebruikmaken.
Een debat in de gemeenteraad over de jaarwisseling is vooral gericht op het creëren van een meerderheid. Daarmee kan het besluit voor een groot deel van de inwoners onbevredigend zijn. Zeker als die inwoners tegengestelde meningen hebben over dit onderwerp. Een gesprek in een Burgerberaad werkt anders. Dat is erop gericht om samen tot een advies te komen dat door het hele Burgerberaad gedragen wordt. En waar dus alle deelnemers achter staan of vrede mee kunnen hebben.
De samenstelling van een Burgerberaad is anders dan die van de gemeenteraad. Mensen zitten er zonder dat ze verantwoording hoeven af te leggen aan een (kiezers)achterban. Dat biedt ruimte voor een open gesprek, waarin men makkelijker van mening kan veranderen om tot elkaar te komen.

Na een vijftal praat- en overlegsessies onder professionele begeleiding kwam het Burgerberaad na een paar maanden tot een advies dat afgelopen zomer unaniem door de gemeenteraad werd overgenomen. De kern van het advies is dat er bij de jaarwisseling meer rekening moet worden gehouden met kwetsbare groepen en het milieu. Dit kan door het bevorderen van het afsteken van veilig siervuurwerk, het aanwijzen van vuurwerkvrije zones en het organiseren van een centraal evenement (vuurwerkshow). In feite, aldus het advies, gaat het om een mentaliteitsverandering. Daarom zal er de komende jaren ook sprake zijn van publiekscampagnes en gerichte voorlichting.

De eerste concrete uitwerking van dit advies is de plaatsing van campagne-borden waarop inwoners te zien zijn die aangeven welke vormen van overlast zij rondom Oud & Nieuw ervaren en welke risico’s zij zien. Voor het organiseren van een centraal evenement is het dit jaar nog te vroeg. De gemeente had onvoldoende tijd om dit al voor de aanstaande jaarwisseling te realiseren maar belooft dat over een jaar wel rond te hebben.

Al met al vind ik het een sympathiek en zinvol idee om dit soort vraagstukken aan een breed panel van burgers voor te leggen. Juist bij controversiële vraagstukken die op veel mensen betrekking hebben is het goed om de denkkracht van burgers en hun ervaringen en suggesties mee te laten wegen. Dat is de basis van een gezonde democratische samenleving. Een burgerberaad kan ook helpen om de veelbesproken kloof tussen politiek en burgers wat kleiner te maken. Ik schreef een paar maanden geleden een blog over Jürgen Habermas; hij zou deze vorm van burgerparticipatie ongetwijfeld toejuichen.[4]

Wat het vuurwerk betreft denk ik dat er de komende jaarwisseling nog steeds volop geknald gaat worden in Zeist. Nu er nog geen centraal evenement is zal het als vanouds losgaan, vrees ik. In die zin heeft dit burgerberaad geen ‘vuurwerk’ opgeleverd. Het aanpassen van tradities en vaste gewoontes vergt tijd. Voor bewustwording en mentaliteitsverandering rondom vuurwerk heb je een lange adem nodig. Kijk maar naar anti-rook campagnes, acties om minder vlees te eten of de Zwarte Piet discussie. Maar in ieder geval heeft de gemeente Zeist een eerste stap gezet. En dat valt toe te juichen.

Nawoord

Ik ga in de tekst hierboven niet in op allerlei inhoudelijke en organisatorische aspecten van burgerparticipatie; de voors en tegens; de do’s & don’ts. Er zijn de afgelopen tijd enkele publicaties verschenen die voor belangstellenden zeker de moeite waard zijn. Ik noem er vier:

Het WRR rapport ’Grip. Het maatschappelijk belang van persoonlijke controle’ (WRR rapport 108, november 2023). https://www.wrr.nl/publicaties/rapporten/2023/11/30/grip

In dit waardevolle rapport (dat ook regelmatig wordt aangehaald om de verkiezingsuitslag van 22 november te duiden) wordt ruim aandacht besteed aan participatie. Het rapport gaat daarbij in op de nieuwe Omgevingswet die op 1 januari 2024 van kracht wordt. Deze wet kent verplichtende bepalingen over participatie, maar stelt daarbij geen kwaliteitseisen.

De WRR schetst naast pluspunten ook schaduwzijden:

“…….is er reden voor enige terughoudendheid rond de al jaren populaire pleidooien voor meer burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming. Deze initiatieven zijn doorgaans goed nieuws voor burgers die beschikken over de tijd en capaciteiten om hieraan effectief deel te nemen – de zogenoemde participatie-elite van vaak wat oudere en beter opgeleide mannen, doorgaans met een Nederlandse achtergrond. Voor hen betekenen deze initiatieven méér grip op wat er gebeurt. Dergelijke initiatieven zijn echter minder geschikt voor burgers die niet de tijd hebben om, naast werk, partner, kinderen en andere verplichtingen, zich ook hiermee bezig te houden. En ze zijn ook geen goed nieuws voor burgers die niet goed zijn toegerust voor een effectieve deelname aan zulke trajecten, vaak mensen met een praktische opleiding of een migratieachtergrond.278 Steeds weer doen nieuwe generaties beleidsmakers en communicatieadviseurs oprechte pogingen om deze burgers toch te betrekken, maar dat blijft zeer lastig. Misschien wordt het tijd om deze waarheid onder ogen te zien: bepaalde groepen burgers zijn meer gebaat bij een goed functionerende representatieve democratie met competente volksvertegenwoordigers die effectief voor hun belangen opkomen, en die professioneel tegenspel kunnen leveren aan de mondiger burgers.279 Voor deze groepen burgers betekent meer participatieve democratie juist minder grip op wat er gebeurt.” (p. 160)

Omgevingscommunicatie & Participatie van Monique Broekhoff (uitgeverij De Communicatiepraktijk, 2023). Dit is een overzichtelijk, toegankelijk boek met specifieke aandacht voor de rol van communicatie bij strategische omgevingsmanagement. Het biedt een breder kader waarbinnen vormen van participatie en dialoog een plaats krijgen. Het boek presenteert een plan met 10 stappen (van vraagstelling, inventarisatie en analyse tot besluitvorming, uitvoering en evaluatie. Dit is een tamelijk traditioneel, lineair stappenplan. Tegenwoordig wordt er juist gepleit voor meer flexibele en ‘agile’ werkvormen, omdat de praktijk zich niet in vaste stappen laat vangen. Toch biedt het stappenplan wel inzicht en houvast, omdat het de kernzaken benoemt die van belang zijn bij omgevingsmanagement, participatie en communicatie. Kortom, een handig hoe-en-wat boek.

Burgerparticipatie en Openbaar Bestuur van Rob van Engelenburg en Peter van Hoensel (Uitgeverij Boom Bestuurskunde, 2023) In dit boek zetten twee door de wol geverfde deskundigen hun ervaringen en inzichten op een rij. In de proloog houden ze een warm pleidooi voor burgerparticipatie en voeren daarbij meerdere overtuigende argumenten aan (draagvlak, tegenwicht, creatieve inzichten, checks & balances). Het boek zelf heeft een wat onorthodoxe opzet. Elke auteur neemt een deel van het boek voor zijn rekening en begint met een persoonlijke introductie (opleiding, werkervaring, publicaties) van 8 tot 10 pagina’s. Dat vind ik nogal veel van het goede. Deze schetsen hadden beter in verkorte vorm achterin het boek opgenomen kunnen worden. Verder valt het op dat veel teksten in het boek gebaseerd zijn op artikelen die eerder elders zijn gepubliceerd. Dat maakt de inhoud niet minder waardevol, maar het zorgt er voor dat het moeilijk wordt om echt een lijn in het boek te ontdekken. De kracht van dit boek zit in de vele praktijkervaringen en cases. De lezer komt zo in aanraking met uiteenlopende voorbeelden van participatie waaruit veel te leren valt. Al met al, een inspirerend voorbeelden- en inzichtenboek.