Vorige maand zijn weer honderden jonge mensen begonnen aan hun studie Communicatie. Ik ben blij dat ieder jaar zoveel studenten (MBO, HBO en WO) deze keuze maken. Het communicatie-vak is boeiend, breed en relevant. Het beweegt mee met belangrijke thema’s en vraagstukken die spelen in de maatschappij en binnen organisaties: het creëren van een veilige werkomgeving, het bevorderen van samenspraak tussen overheid en burgers, het omgaan met Artificial Intelligence, het werken aan een goede reputatie, het op verantwoorde wijze beïnvloeden van gedrag, het versterken van de online branding van merken. Allemaal zaken waaraan professionele communicatie een belangrijke bijdrage  kan leveren. Op verschillende niveaus: van uitvoerend en operationeel tot adviserend en strategisch. Communicatieprofessionals zijn bovendien in de meest uiteenlopende organisaties en sectoren actief.

Die verscheidenheid aan taken, thema’s en werkplekken roept de vraag op wat nu de kern van het communicatie is. Wat is het wezen van dit vak, de grootste gemene deler? Deze vraag werd jaren geleden ook zo gesteld op Twitter (dat toen nog Twitter heette) door een bekende communicatieprofessional. Hij vroeg iedereen: waar draait communicatie nu in feite om? Ik was eerst wat verbaasd dat hij die vraag stelde. Hij was immers bekend als schrijver van diverse studieboeken Communicatie. Hij zou het toch wel weten. Maar aan de andere kant vond ik zijn oproep om inzichten te delen heel open en uitnodigend.

Er volgden talloze reacties. Sommige waren kort en bondig: ‘communicatie is reputatiemanagement’, ‘communicatie draait om waarde-toevoeging’, ‘communicatie is interactie’. Andere antwoorden waren juist zo uitgebreid dat ze nauwelijks pasten binnen de beperkte hoeveelheid tekens die Twitter beschikbaar stelde.

Ik voelde me ook aangesproken door de vraag, omdat ik vond dat ik als HBO-docent Communicatie[1] daar een klip en klaar antwoord op moest kunnen geven. Ik moest mijn studenten toch duidelijk kunnen vertellen wat professionele communicatie nu wezenlijk inhoudt. Maar ik had door de jaren heen gemerkt dat de vakliteratuur daar geen eenduidig antwoord op kon vinden.[2] En al de reacties op die Twitter-oproep lieten ook niet bepaald veel consensus zien.

Dat grote verschil in opvattingen heb ik altijd heel onbevredigend gevonden, vooral ook omdat ik ieder jaar weer nieuwe lichtingen studenten verwelkomde en graag met hen in gesprek ging over het wezen van het beroep waarvoor zij een opleiding gingen volgen. Ik had daarbij graag wat meer houvast gehad.

Uiteindelijk ben ik zelf gaan proberen een passende formulering te vinden. In eerste instantie kwam ik tot een soort woord-spel om het verschil aan te geven tussen klassieke opvattingen over communicatie (met de nadruk op zenden) en meer eigentijdse opvattingen (met de nadruk op delen). Ik vatte dat zo samen:

Communicatie 1.0 : met iets een ander bereiken

Communicatie 2.0 : met de ander iets bereiken

Later wilde ik wat verder zien te komen. Ik ging op zoek naar een formulering die ruim genoeg was om de breedte van het vak te kunnen omvatten, maar ook specifiek genoeg om voldoende invulling en richting te kunnen bieden. Ik heb door de jaren heen aan die formulering zitten schaven tot ik een omschrijving had die voor mij voldoende bevredigend was en ook weerklank vond bij mijn studenten en bij professionele relaties.

Die formulering luidt:

professionele communicatie draait om het (helpen) bijdragen aan de realisatie van betekenisvolle ontmoetingen

In deze omschrijving zit zowel de adviserende (‘helpen’) als de uitvoerende (‘bijdragen’) rol van communicatieprofessionals. Het woord ‘betekenisvol’ verwijst naar de inhoudelijke kant van communicatie, naar tekst, beeld en geluid, naar content creatie. ‘Ontmoetingen’ is een verzamelterm voor alle uiteenlopende vormen van contact en interactie: fysiek, digitaal, kleinschalig, massamediaal, etc. In mijn omschrijving wordt geen context benoemd, omdat deze van situatie tot situatie verschillend kan zijn.

Voor mij is deze omschrijving van de kern van het vak nog steeds bruikbaar. Maar de afgelopen tijd ben ik gaan kijken of het nog compacter kan. Door geen woorden te gebruiken maar liefst alleen een aansprekend symbool of teken. Ik wilde daarmee rekening houden met het digitale tijdperk waarin we leven en het daarbij behorende gebruik van iconen, symbolen en emoji’s. Ik begon berichten op social media te scannen en struinde door het internet. Maar zonder concreet, bevredigend resultaat. Totdat ik op een dag op mijn toetsenbord keek en een soort Eureka-moment beleefde.

Ik zag het ampersand-teken en dacht: dat is het! De ampersand, &, is een gestileerde weergave van het Latijnse woord et.[3] In feite zijn de letters e en de t samengevoegd in één symbool. Het woord et en dus ook het teken & betekenen en. Denk aan bekende voorbeelden als H&M, B&B of Ben&Jerry’s.

Het teken & is een symbool van verbinding. Het veronderstelt dat er naast de één ook een ander is. Het is dus bij uitstek een symbool dat past bij communicatie. Ook communicatie veronderstelt immers dat er een ander is met wie je contact probeert te leggen: een gesprekspartner, een deelgenoot. Zonder die ander heeft communicatie geen zin.

Dus, voor al die nieuwe studenten Communicatie (en hun docenten):

Als je (heel beknopt) wilt weten wat de kern van communicatie is, denk dan aan de &.

 

[1] Ik ben inmiddels twee jaar met pensioen, maar verzorg nog regelmatig workshops en gastlessen.

[2] Littlejohn & Foss beweren zelfs: Communication is so broad that it cannot be essentialized or confined within a single paradigm (Theories of Human Communication, 2008, p. 5).

[3] Zie voor meer uitleg over de ampersand:

 

https://onzetaal.nl/taalloket/ampersand-herkomst

 

https://nl.pixartprinting.be/blog/ampersand/