“Maar het wordt wel vreemd als je mensen in een restaurant ziet zitten die niet met elkaar praten, maar ieder uitgebreid op zijn/haar eigen mobieltje ziet kijken”

 

Zowel in de Griekse oudheid als volgens het boeddhisme gelden aarde, water, lucht en vuur als de vier elementen waartoe alles te herleiden is. Griekse denkers huldigden de stelling dat alles opgebouwd is uit deze vier elementen. Deze visie (met eerste aanzetten bij de natuur-filosofen in de vijfde eeuw voor Christus) heeft tot een paar honderd jaar geleden het denken over materie en stoffen in de westerse wereld gedomineerd. In de oosterse wereld (met name bij het het boeddhisme) gelden de vier elementen specifiek als de bouwstenen van de materiële wereld.

Tegenwoordig gaat men in de astrologie nog steeds uit van deze vier elementen. Vuur staat voor energie, aarde vertegenwoordigt de stoffelijke wereld, lucht houdt verband met ons denken en water is het symbool van onze spiritualiteit. Naast de astrologie vinden we de vier elementen ook terug in kringen van alchemisten, mystici, tattoo-liefhebbers en (naar ik vermoed) fans van Dan Brown.

Misschien moeten we in de Communicatie ook de vier elementen nog eens nader in ogenschouw nemen. Opmerkelijk genoeg zijn deze vier elementen namelijk ook in de ontwikkeling van het intermenselijke contact, van transportmiddelen en van de interpersoonlijke communicatie terug te vinden.

 

AARDE

Aanvankelijk hadden mensen alleen contact met de mensen die in hun nabijheid woonden. De communicatie was plaats- en tijdgebonden. Als men al reisde was dat over land, te voet, of op de rug van een dier. Rivieren, zeeën en oceanen vormden onoverbrugbare barrières.

‘richtingen’ van de vier elementen 

 

WATER

Dankzij de ‘uitvinding’ van vlotten en boten creëerde men de mogelijkheid om anderen via het water te bereiken. Mensen konden nu de oversteek maken naar andere gebieden waarvan ze voorheen door het water gescheiden werden. Grensverleggend en horizonverbredend.

Eerst zeilend en roeiend, later voortgestuwd door stoom of brandstof.

Water-Vuur-Lucht-Aarde: vrouwenfiguren op  het gebouw voor Werktuig- en Scheepsbouwkunde in Delft

 

LUCHT

Aan het einde van de 19^e eeuw beproefden uitvinders de mogelijkheid van transport door de lucht. Ze ontwierpen met meer en minder succes allerlei soorten zweef- en gemotoriseerde vliegtuigen. Zo legden zij de basis voor het vliegverkeer, waarmee in relatief korte tijd grote afstanden kunnen worden afgelegd. Hiermee werd de actieradius van mensen enorm vergroot en werd het mogelijk om, vele malen sneller dan via schepen, in contact te komen met mensen in andere gebieden, op andere continenten. De jet-lag verraadt dat ons lichaam een grote verplaatsing in tijd en plaats heeft doorgemaakt

Elementen en eigenschappen (klassiek Griekse indeling)

 

VUUR

Het vierde element kan worden vertaald (in eigentijdse termen) naar energie, brandstof, elektriciteit. Deze bronnen maken het niet alleen mogelijk om de conventionele transportmiddelen (schepen, auto’s, vliegtuigen) aan te drijven en traditionele communicatiemiddelen te produceren en te verspreiden (kranten, radio, televisie), maar staan ook aan de basis van het internet. De afgelopen 20 jaar heeft de koppeling van elektriciteit en  computertechnologie geleid tot een digitale revolutie met de creatie van het wereldwijze web en alle bijbehorende toepassingen. Mensen kunnen elkaar niet alleen over land, via water en door de lucht ontmoeten, maar ook digitaal zonder hinder te ondervinden van fysieke afstanden en belemmeringen.

Chinese tekens

 

WE KUNNEN NU ALLES

We leven nu dus in een tijd waarin communicatie niet meer tijd- en plaatsgebonden is. Dat levert geweldige voordelen op. We kunnen thuis werken, we kunnen skypen met familieleden in andere landen, we kunnen online winkelen, en we kunnen foto’s en bestanden met elkaar delen.

Maar we benutten die nieuwe mogelijkheden ook wel eens op het verkeerde moment, of op de verkeerde plek. Mensen zitten naast elkaar in de trein zonder elkaar aan te kijken. Ze communiceren wel, maar niet met elkaar maar met hun smartphone. Op zich geen ramp, want dat verschilt niet wezenlijk van het lezen van een boek of een krant in de trein. En dat laatste vinden we heel gewoon. Maar het wordt wel vreemd als je mensen in een restaurant ziet zitten die niet met elkaar praten, maar ieder uitgebreid op zijn/haar eigen mobieltje ziet kijken. En het is ook lastig als je als docent voor de klas staat en je tegen een rij opengeklapte laptops zit aan te kijken (“zitten ze aantekeningen te maken, of Youtube filmpjes te kijken?”). Nu we alle vier de elementen tot onze beschikking hebben worden we geconfronteerd met kansen en bedreigingen. Moet ik mijn colleges ook maar op video zetten en dan mijn contacttijd in de klas gebruiken om met studenten erover te praten of verwerkingsoefeningen te maken?

Kortom, als we tegenwoordig zoveel mogelijkheden hebben om te communiceren, is juist de plaats- en tijdgebonden variant de meest kostbare. Die moeten we dan ook koesteren en goed besteden. Dus als we elkaar fysiek treffen (privé, op kantoor, in de klas), dan moeten we de meerwaarde daarvan (bijpraten, relatie opbouwen, feedback geven, lachen) volop benutten. Appen, mailen of surfen doen we dan wel op een ander moment of op een andere plek.

In dit verband is de grote populariteit van bibliotheken onder studenten een bijzonder fenomeen. Je zou verwachten dat de bibliotheek in het digitale tijdperk een zekere dood zou sterven, maar het tegendeel is waar.  Studenten zitten daar niet met hun neus in de boeken, maar komen daar massaal bij elkaar om te ‘chillen’, om studievragen door te spreken, en voor het ‘zien en gezien worden’. Ze zijn daar helemaal in hun element.