“Wat blijft opvallen is dat we gemiddeld gesproken zo weinig weten en begrijpen van de Europese Unie”
Op woensdag 22 mei vinden in Nederland de verkiezingen voor het Europees Parlement plaats. Terwijl de EP-verkiezingen tot een jaar of tien geleden een vorm van democratisch corvee vormden, waar niemand zich werkelijk druk om maakte, loopt tegenwoordig de verkiezingskoorts ook flink op als het om de EU gaat. De Europese Unie is groot nieuws geworden en daardoor sloven politieke partijen en media zich uit om ons, gewone burgers, de hete hangijzers en de te maken keuzes duidelijk voor te schotelen. En dat is winst: er valt daadwerkelijk wat te kiezen.
Winterslaap
Tot de eeuwwisseling was het project van Europese samenwerking iets waarmee media en publieke opinie zich nauwelijks bezighielden. Af en toe zorgde een Brusselse kwestie voor een rimpeling in de vijver, maar over het algemeen deden de (nationale) politiek, media en burgers er het zwijgen toe. Europese samenwerking was een non-issue: ver weg, ingewikkeld, oninteressant. Niemand had er noemenswaardig last van, dus waar zou je je druk om maken. En als iemand zich al druk maakte was het die Nederlandse Europarlementariër of die Nederlandse correspondent in Brussel die graag wilde laten zien hoe belangrijk zijn werk was en wat er allemaal bewerkstelligd werd. Zij bleven roependen in de woestijn. Een soort omgekeerd Calimero-effect: ‘ons Europese werk is groot en belangrijk, maar niemand kijkt naar ons om’. Natuurlijk was er wel wat aandacht voor het Europese project , maar dan vooral incidenteel: als er in Brussel werd gefraudeerd door een Commissaris of als er een Europese Top in ons land plaatsvond. Diverse onderzoeken[1] naar media-berichtgeving en publieke opinie over ‘Europa’ in de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw wijzen uit dat Brussel zelden de voorpagina wist te halen en dat de Nederlandse burger weliswaar weinig kennis over Europese samenwerking bezat, maar wel heel tevreden over Europese samenwerking was.
Kritischer
Die situatie is inmiddels behoorlijk gekanteld. Hoewel het gemiddelde kennisniveau van de doorsnee Nederlander ten aanzien van de EU niet noemenswaardig is gestegen, is zijn mening wel fiks veranderd: hij is veel kritischer geworden. Dat bleek in 2005 uit de uitslag van het roemruchtige referendum over de Europese grondwet (62% van de kiezers zei Nee). En dat blijkt uit de slinkende steun voor de EU in diverse opinie-peilingen. Nederlanders behoorden in Europa decennia-lang tot de grootste EU-fans (met steun-scores van boven de 75-80%), maar die liefde is inmiddels bekoeld. Al is het zeker niet tot het vriespunt. Nog steeds staat een royale meerderheid (60-65%) van de Nederlanders achter het lidmaatschap van de EU[2]. Je kunt constateren dat we wat bewuster en zakelijker naar de EU zijn gaan kijken. En we weten ook meer minpunten van Europese samenwerking te benoemen. Dat is ook niet zo gek, want de EU is de afgelopen 15 jaar steeds nadrukkelijker in beeld gekomen: door de introductie van de euro, door de toetreding van dertien nieuwe lidstaten, door de uitbreiding van de bevoegdheden van Europese instituties en door de financiële crisis. Geen wonder dat de media nadrukkelijk meer aandacht aan ‘Brussel’ zijn gaan besteden. Mijn promotie-onderzoek[3] laat zien dat niet alleen de hoeveelheid berichtgeving toenam, maar ook de toon en onderwerpkeuze steeds kritischer werd. Tegen die achtergrond is het goed te begrjpen dat het opinie-klimaat veranderde.
Moeilijk te vatten
Wat blijft opvallen is dat we gemiddeld gesproken zo weinig weten en begrijpen van de Europese Unie. Ook doorgewinterde journalisten en parlementariërs geven toe dat het moeilijk is greep te krijgen op alle processen en dossiers van Brussel. Laat staan dat de gemiddelde Nederlander vat heeft op Europese zaken. Dat draagt er aan bij dat je vaak aperte onjuistheden hoort verkondigen, of dat men bepaalde zaken volkomen uit z’n verband haalt of opblaast tot irreële proporties. Ik denk niet dat we de EU volledig hoeven te doorgronden. We hoeven geen EU-experts te worden. Maar een beetje basis-kennis is zeker nodig. En ook gezond verstand.
Waar gaat het proces van Europese samenwerking in de kern nu eigenlijk over? Wat mij kunnen we daar naar kijken vanuit de vijf perspectieven die ik in de volgende blogs van deze serie behandel.
