Categoriearchief: Communicatie & onderwijs

Tien jaar Phaestus! Inhoudsopgave 2014-2023

Mijn blogsite Phaestus bestaat 10 jaar! In 2014 begon ik met het schrijven van blogs. Over onderwerpen die me dierbaar zijn, bezighouden, opvallen of zomaar te binnen schieten: muziek, politiek, mijn gezin, communicatie en onderwijs (mijn werk), poëzie, reizen, mijn nieuwe woonplaats Zeist, de EU, taal, de actualiteit.

Het schrijven bezorgt mij veel plezier en ik hoop dit nog jaren te blijven doen. Niet in de laatste plaats omdat de afgelopen 10 jaar zoveel mensen mijn blogs hebben gelezen, gedeeld en gewaardeerd. Dat is een enorme stimulans. Hartelijk dank daarvoor!

In totaal heb ik ruim 200 teksten geschreven en geplaatst. Mijn eerste blog in dit nieuwe jaar is geen nieuwe tekst maar een overzicht van alle blogs tot nu toe; in chronologische volgorde.

En de komende maanden op deze plek weer nieuwe teksten. Over namen van luchthavens, over ‘Hier opent’, over de nieuwe boeken van communicatiegoeroes Betteke van Ruler en Wil Michels, over M.C. Escher, over het leesteken ampersand (&), over de Zeister Hernhutters, over de Europese Parlementsverkiezingen, en nog veel meer!

 

2014 Titel Onderwerp en link
1 Een genuanceerde zwart-wit denker Machiavelli en Il Principe (De Vorst)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=24

2 Het schoolslagprincipe USP’s en onderscheidend vermogen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=40

3 Verantwoord Commercieel Samenwerken Hoe om te gaan met commerciële steun

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=235

4 Kiezen voor Europa (serie): Introductie Een serie in thema’s over de rol en plaats van de EU

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=246

5 Kiezen voor Europa (serie) Proloog

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=248

6 Kiezen voor Europa (serie) Geografie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=293

7 Kiezen voor Europa (serie) Geschiedenis

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=308

8 Kiezen voor Europa (serie) Economie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=319

9 Kiezen voor Europa (serie) Cultuur

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=326

10 Kiezen voor Europa (serie) Politiek

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=332

11 Kiezen voor Europa (serie) Epiloog

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=337

12 Voir un ami pleurer De aanslag op het Joods Museum in Brussel

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1771

13 Hallo Jumbo! Jumbo, Magritte en Warhol

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=275

14 COMpositie Kernbegrippen van professionele communicatie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=345

15 Relaties en relevantie Waarom communiceren organisaties?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=357

16 Zijn en Hebben (Etre et avoir) in gedichten en films

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=366

17 Outlet Honden en bejaarden uitlaten

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=376

18 Het ‘hoe’ van communicatie Strategie en communicatie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=381

19 Zwarte Zaterdag Vakantie ervaringen in Italië

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=385

20 Dylan Tribute Concert in Concertgebouw

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=394

21 De koffiecorner Een student kiest een communicatiestrategie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=405

22 Zender en Ontvanger Hoogste tijd om dit begrippenpaar uit te zwaaien

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=410

23 Gerrit Kouwenaar Bij de dood van de dichter Gerrit Kouwenaar

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=427

24 Niets is wat het lijkt, of toch wel? Het husselen van letters

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=438

25 De nieuwe landkaart van Europa Schuivende grenzen in Europa

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=446

26 Teveel reclame Kritiek op een kortzichtige opinie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=453

27 La Superba Het boek van Ilja Leonard Pfeijffer

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=456

28 Burgemeester word wakker Burgemeester is ook media-commissaris

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=462

29 Doe effe normaal Campagne SNS slaat niet aan bij studenten

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=468

30 Wanneer zeg je ‘Henk en Ingrid’… Welke naam zeg je eerst (bij stellen)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=477

31 Kleurenblind Doet huidskleur er toe bij blinden?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=486

32 Generatiekloof Student weet niet wie Lord Byron is

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=497

33 Strategie revisited Nogmaals: over communicatiestrategie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=502

34 In elke klas zit een Mariëlle Een stille studente die goed scoort in de praktijk

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=510

35 Stakkerdjes of Stakkertjes? Hoe spel je verkleinwoorden?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=516

36 De grootste hit van Dylan in NL Welke song is dat?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=523

37 The image as burden Tentoonstelling Marlene Dumas (over Identiteit en Imago)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=530

 

2015 Titel Onderwerp en link
38 Ben ik Charlie De aanslag op Charlie Hebdo

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=542

39 Ben ik Charlie (vervolg) De aanslag op Charlie Hebdo (vervolg)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=551

40 Richting, een naar voorzetsel Het gebruik van het woord richting

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=557

41 Nina Sophia Bij de geboorte van ons eerste kleinkind

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=562

42 Enigma en Dilemma Naar de film The Imitation Game met dochter Lisa

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=571

43 Februaristaking Stilstaan bij antisemitisme

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=576

44 Merknamen De herkomst van merknamen (boek van Riezebos)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=581

45 De vier elementen van communicatie Een koppeling tussen elementen en communicatie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=586

46 Hun strijd, onze strijd Vechten op vreemde bodem

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=595

47 Naast wie ga je zitten Observaties in het openbaar vervoer

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=602

48 De stamhouder Het boek van Alexander Münninghoff

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=608

49 Grandes Lignes Parijs en de grote gebaren

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=614

50 Kennis-Houding-Gedrag Kanttekeningen bij deze communicatie-begrippen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=624

51 Norwegian Wood Haruki Murakami, The Beatles en Bob Dylan

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=639

52 Valt er wat te kiezen Verkiezingen voor het Europees Parlement

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=648

53 H.N. Werkman De druksels van Werkman

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=654

54 CommunicatieNU #2 De nieuwe verzamelbundel van Betteke van Ruler

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=669

55 Heimwee naar Max van der Stoel Herinneringen aan een oud-minister

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=677

56 Peeck & Op de Beeck Twee schrijvers, twee boeken; een vergelijking

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=684

57 Zuivere ketters De vervolging van de Katharen in Frankrijk

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=692

58 Zadelhoesjes en ander reclameleed Hoe goed te adverteren met zadelhoesjes

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=701

59 Ode aan mijn bril Dit jaar ben ik vijftig jaar brildragend

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=713

60 Organisaties en onderscheid Zelfpresentatie en ontwikkelingen op mediagebied

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=728

61 Pluk de dag De dichter Cees Buddingh’

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=739

62 Offerfeest Wat wordt er gevierd tijdens het Offerfeest?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=754

63 Minder, minder, minder Een kwalitatieve afwijzing van andere mensen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=765

64 Afrikaanse vluchtelingen tussen wal en schip Wat doen de EU en de AU?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=772

65 Nog één keer naar Bob Dylan Concert in Carré (november 2015)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=782

66 Een prachtig spoor De bolwerken van Amsterdam (Rob van Reijn)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=793

 

 

2016 Titel Onderwerp en link
67 Suiker, een bitterzoet verhaal Cuba, plantages, Java, slavernij

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=807

68 Waarom het even slikken is vandaag… Bij de dood van David Bowie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=826

69 Geven en Nemen of Delen Seks, intimiteit en communicatie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=836

70 Help, mijn dochter heeft een gymnasium-advies De voors en tegens van het gymnasium

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=846

71 Het Vegetarische Vrienden dilemma In hoeverre wil je je aan anderen aanpassen?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=856

72 Koop geen krant van je geboortedag Maar van de dag erna

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=863

73 Schoolcampus (V&D) Bij het faillissement van Vroom & Dreesmann

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=874

74 Judas, de regisseur van Pasen Het boek Judas van Amos Oz

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=892

75 Het Oekraïne-referendum deugt niet Het verkeerde middel bij deze problematiek

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=906

76 Mijn houvast-huis Het gele huis van Willink en mijn geboortehuis in Velp

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=920

77 9 mei: reden voor feest in Europa De feestdag van de Russen en van de EU

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=931

78 Gastdocent in Litouwen Mijn ervaringen in Vilnius

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=939

79 Matthias Antonie Bij de geboorte van onze kleinzoon

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=953

80 Jan Vertoortelboom en het Vlaamse familieverhaal Het boek De verzonken jongen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=962

81 Een alternatief Nederlands elftal Buitenlandse spelers met een Nederlandse naam

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=967

82 Hello Goodbye Het Britse referendum over de EU

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=986

83 Festival Mijn ervaringen op het North Sea Jazz festival

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=992

84 Je moet er wat voor over hebben Collecteren voor het Rode Kruis

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1000

85 Mooie kerk De gerestaureerde Sint Bavo basiliek in Haarlem

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1007

86 Geniet ervan! Het gebruik van de gebiedende wijs

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1024

87 Vruchtgebruik Waarom Apple Apple heet

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1033

88 Moedige stap van Edith Schippers Opmerkingen bij de Schoo-lezing van deze minister

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1048

89 Moussa en Meursault; rendez-vous met Albert Camus Het boek Moussa van Kamel Daoud als eigentijds vervolg op L’Etranger van Albert Camus

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1063

90 How does it feel? Bob Dylan krijgt de Nobelprijs voor literatuur

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1088

91 Olifantenpaadjes en ezelsbruggetjes Zetjes in de goede richting: hints en nudging

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1097

92 Sint Maarten Een verhaal over chocolade, voetbal, Holleeder en mantelzorg

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1116

93 Bij de dood van Leonard Cohen Een verhaal over Leonard Cohen, Cleopatra, Kavafis en Shakespeare

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1138

94 Mijn gewone, bijzondere moeder Het leven van mijn moeder, Hanna Lam

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1156

 

 

2017 Titel Onderwerp
95 Bijzonder Indonesië Reiservaringen op Java en Bali

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1178

96 Jonge dichters Tim Hofman, Hannah van Binsbergen, Esther Naomi Perquin

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1199

97 Mijn verjaardag op Facebook Gedachten over afstand en nabijheid

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1222

98 Ik weet nog niet wat ik ga stemmen De Tweede Kamer verkiezingen van 15 maart

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1237

99 Morgen naar de stembus Mijn keuze gemaakt

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1246

100 Oek de Jong en Ed van der Elsken De kracht van woorden en beelden

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1258

101 Mijn zoon de gelukszoeker Mijn zoon Lucas gaat op Bali wonen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1273

102 Bipolaire politiek Zwart-wit keuzes bij verkiezingen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1286

103 Geef mij de grauwe, stedelijke wegen Parallellen tussen J.C. Bloem en Walt Whitman

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1300

104 Henk en Ingrid bij de Primark, Jelmer en Sophie bij het Van Gogh museum Dilemma’s tijdens de kabinetsformatie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1306

105 Doe mee aan de migratie-quiz Standpunten van politieke partijen over migratie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1315

106 Papadag en vaderdag De misplaatse term Papadag

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1321

107 Het verhaal van Crystal Palace De link tussen Frank de Boer, Fjodor Dostojewski, Peter Sloterdijk en Samuel Sarphati

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1332

108 Dromen en drama’s in Verona Impressies van een bezoek aan Verona

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1355

109 Oogsten Tradities en de samenhang tussen natuur en cultuur. Boeken van Ger Groot en Erwin Mortier

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1374

110 1987-2017: 30 jaar communicatie-onderwijs Mijn jubileum als HBO communicatie-docent

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1389

111 K. Schippers passé? Ben je belazerd! De betekenis en relevantie van het werk van K. Schippers

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1422

112 Mondriaan als aansteker Hoe ik ooit een titel voor een Mondriaan- tentoonstelling bedacht

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1439

113 31 oktober: gaan we Hervormingsdag of Halloween vieren Oude en nieuwe feestdagen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1460

114 23 oeroude woorden De ontdekking van 23 eeuwenoude stamwoorden

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1482

115 Onthaasten, ontspullen, ontbloten, ontzeuren Spelen met ont-werkwoorden

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1511

 

2018 Titel Onderwerp en link
116 Reclame voor reclame Het etaleren van eigen onvermogen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1540

117 Nepnieuws is geen nieuws Gebruik en misbruik van de term nepnieuws

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1559

118 Wat heeft W.F. Hermans met Heineken en Holleeder te maken? Opmerkelijke parallellen tussen gebeurtenissen rondom deze drie mannen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1573

 

119 De mensen van Maastricht De aantrekkingskracht van deze stad en de rol van haar inwoners daarbij

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1585

120 Gepakt door SuitSupply De twijfelachtige bedoelingen van SuitSupply bij haar nieuwste reclame-uitingen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1592

121 Het oermodel van communicatie (van Shannon & Weaver) is 70 jaar oud. Reden voor een feestje? Dit bekende model was anders bedoeld dan velen denken

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1614

122 Leestip: Van Bach tot bacterie en terug Een pittig boek over taal, communicatie, bewustzijn en begrip

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1646

123 Balinese bruiloft Het huwelijk van Lucas en Santie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1655

124 Winterswijk In de voetsporen van Mondriaan en Komrij

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1686

125 Huishoudtrapje Een ongelukkige valpartij met grote gevolgen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1705

126 Roman Jakobson’s inspirerende kijk op taal en communicatie Een taalkundige die ons veel inzichten biedt op het gebied van taal, taalfuncties en communicatie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1713

127 Wanneer houdt een letter op een letter te zijn De ontwikkeling van de letter E en de vele manieren waarop deze letter wordt afgebeeld

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1726

128 Jinte Maria Bij de geboorte van kleindochter Jinte

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1766

129 Vrouwelijke straatnamen Er moeten meer straten naar vrouwen worden vernoemd

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1777

130 I Amstlvn Het einde van de I Amsterdam letters en een opvallende reactie vanuit Amstelveen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1795

131 Madeira, van Christiani tot Cristiano Enkele observaties tijdens een heerlijke vakantieweek

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1809

132 Beeld en geluid Hoe ik een oud televisie-fragment van mijn vader vond

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1820

133 Vuilcontainer Een oude buurvrouw gaat verhuizen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1833

 

2019 Titel Onderwerp en link
134 De weereld is een speeltooneel De Gijsbreght van Aemstel in het Dylan hotel

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1858

135 Pijl en Logo Saaie logo’s op vrachtwagens

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1870

136 Ik ging naar Brussel om Jacques Brel te zien De bekende zanger blijkt een Vlaming

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1885

137 Openbare klapsigaren, luizenmoeders en fundamentalisten Moet er nog plaats zijn voor bijzonder onderwijs?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1898

138 Stop de verengelsing Nederlandse plaatsen met Engelse namen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1912

139 Communiceren luistert nauw Communiceren begint al in de onderzoeksfase

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1928

140 Verkiezingen voor het Europees Parlement Wat staat er op het spel?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1932

141 Sleutels Sleuteloverdracht van ons nieuwe huis

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1941

142 WP, weg of mee? Gaat de encyclopedie mee naar het nieuwe huis?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1953

143 Van A naar Z Na 33 jaar Amstelveen verhuizen we naar Zeist

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1964

144 Communiceren over communicatie In gesprek met nieuwe eerstejaars studenten

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1972

145 Het Lada-effect Als je het eenmaal ziet…

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1983

146 Je bent wat je draagt Gele hesjes en cappuccino

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1991

147 Elastiekjes op straat Mijn fascinatie voor figuurtjes van elastiek

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2005

148 Kinderen voor kinderen Ik ben trots op het werk van mijn kinderen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2026

149 Het is oké Het verkeerde woord van het jaar

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2036

 

2020 Titel Onderwerp en link
150 Groeten uit Zeist #1: Zeg het niet met Bloemen Wat heeft Karin Bloemen met Zeist te maken?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2052

151 Doelgroepen en deelgroepen Een pleidooi voor een nieuw woord en nieuw denken

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2063

152 Ik-dingen Als dingen menselijke trekjes krijgen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2075

153 Groeten uit Zeist #2: Hendrik Marsman De Zeister dichter en zijn bekende gedicht: Denkend aan Holland zie ik brede rivieren…

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2096

154 Femke Een oude vriendin wordt overvallen op straat

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2108

155 Bij de geboorte van kleindochter Mae Marianne http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2115
156 Studenten in corona-tijd De gevolgen van de pandemie voor mijn studenten

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2120

157 Simone de Beauvoir en Black Lives Matter Parallellen in de strijd voor gelijkwaardigheid

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2130

158 Groeten uit Zeist #3: De voedselbank De achterkant van onze welvaartsstaat

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2144

159 Land van herkomst en land van aankomst Eddy du Perron en Murat Isisk

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2153

160 Enkele gedachten bij de dood van Samuel Paty Bij de dood van Samuel Paty

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2170

161 Mijn vader 1926-1970-2020 Vijftig jaar na de dood van mijn vader

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2179

162 Help, ik ben een soort geworden! Wie denken zij wel dat ik ben?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2184

 

2021 Titel Onderwerp en link
163 Het belangwekkende nieuwe boek van Betteke van Ruler Haar nieuwe boek over communicatiestrategie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2204

164 Op naar de stembus! De Tweede Kamer verkiezingen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2219

165 Groeten uit Zeist #4: De L-flat Klopt de naam van de L-flat wel?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2228

166 Wat kan Europa leren van de Habsburgers Het nieuwe boek van Caroline de Gruyter ‘Beter wordt het niet’

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2246

167 Bob Dylan 80 jaar! Bij de 80e verjaardag van Bob Dylan

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2256

168 Een inwoner van Bulgarije is een Bulgaar… Hoe consequent zijn we in het benoemen van de inwoners van landen?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2272

169 Bij het graf van Albert Camus Op bezoek in Lourmarin

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2276

170 De coach in het onderwijs Wordt de docent een coach? En waar komt de naam coach vandaan?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2293

171 Bij de geboorte van kleinzoon Casper Gerrit http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2306
172 Groeten uit Zeist #5: Straatnamen Straatnamen in Zeist

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2314

 

2022 Titel Onderwerp en link
173 Ontwijnen, ontboeken, ontschermen: nieuwe ont-woorden Nieuwe woorden die met ont- beginnen (vervolg op Blog 115; december 2017)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2333

174 Groeten uit Zeist #6: Plakplaatjes Plaatjes van Zeist sparen.

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2356

175 Eerder genieten Wanneer zal ik met pensioen gaan?

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2377

176 Mannen van zestig Bij het overlijden van vier dierbare personen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2391

177 Bij de geboorte van kleindochter Ni Putu Tori Rosalie http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2400

 

178 Kletskassa Ik reken liever af bij een kassière

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2404

179 Mannentas Mijn nieuwste accessoire

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2409

180 Over verhitting De polarisatie in Nederland wordt steeds heftiger

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2409

181 Komijnsplisers en Sjabloonhonger De nieuwe dichtbundel van Marieke Lucas Rijneveld

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2423

182 Go to hell Dante en hedendaagse hellevaarders

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2436

183 A Camping Flight to Lowlands’ Paradise Festivals en vluchtelingen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2453

184 Vlagvertoon De omgekeerde vlag als opgestoken middenvinger
185 Groeten uit Zeist #7: Eikels Eikels en bikers

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2475

186 Morgen weer naar Bob Dylan Dylan treedt weer op in Nederland

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2483

187 This bird has flown: ik ben van Twitter af Waarom ik dit platform gedag zeg

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2492

188 Waar is het lam? De nieuwe bundel van Mustafa Stitou

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2499

 

2023 Titel Onderwerp en link
189 Groeten uit Zeist #8: Dag slager en dag bakker Over vertrekkende middenstanders

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2520

190 Inholland. What’s in a name? Over de naam van de hogeschool waar ik werk

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2559

191 Er mankeert nogal wat aan missen en ontbreken De werkwoorden missen en ontbreken worden vaak door elkaar gehaald

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2576

192 De dubbele waarde van een diploma De betekenis van het behalen van een diploma

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2594

193 Bestemming onbekend Indrukken van een studiereis naar Sarajevo

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2604

194 Het jaar van de scholekster Mijn favoriete vogel

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2615

195 Groeten uit Zeist #9: Zeist is goud waard Het Nederlandse goud komt in de bossen van Zeist te liggen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2628

196 Het is mooi geweest Afscheid nemen van mijn werk

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2638

197 Strandpalen; foto-genieke symbolen van tijd en ruimte Ik maak al jarenlang foto’s van strandpalen

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2654

198 Parlez-vous Français? Vaste woorden-paren op vakantie in Frankrijk

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2665

199 In den beginnen was het Woord De vele parallellen tussen Communicatie en Christendom

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2676

200 Jürgen Habermas laat weer van zich horen Het belang van dialoog en democratie

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2693

201 Nooit meer slapen. Nog eens lezen. Wat valt op als je opnieuw een klassieker leest

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2705

202 Doe het voor de kinderen (Staak het vuren) Brian Eno, Israël en Gaza

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2713

203 Meerstemmigheid en buitenspel-partijen Aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen van 20 november 2023\

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2720

204 De nieuwe baas van het verkeer De PVV van Geert Wilders is de grootste partij geworden

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2729

205 Groeten uit Zeist #10: Sinterklaasfeest Ouderwetse Pieten in Zeist en in mijn kinderboek

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2743

205 Groeten uit Zeist #11: Burgerberaad Burgerberaad levert geen vuurwerk op (en dat is ook de bedoeling)

http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2760

 

Jürgen Habermas laat weer van zich horen. Over het belang van dialoog en democratie.

 

Habermas? Leeft-ie dan nog?

Dat was mijn eerste, weinig respectvolle reactie toen ik een klein jaar geleden hoorde dat deze gezaghebbende Duitse filosoof een nieuw boek had gepubliceerd. Wat blijkt? Habermas is springlevend en laat nog steeds van zich horen, ook al is hij de 90 jaar gepasseerd.

 

Ik kwam ruim 45 jaar geleden[1] tijdens mijn studie Politicologie in aanraking met het denken van Jürgen Habermas. Habermas schreef over democratie, openbaarheid en media. Zijn artikelen en boeken spraken me inhoudelijk erg aan, maar het kostte me veel moeite om zijn teksten goed te doorgronden. Pagina’s vol abstracte formuleringen in hermetisch Duits. Ik moest iedere zin een paar keer herlezen. Een van zijn bekendste werken, Theorie des kommunikativen Handelns, omvatte maar liefst 1200 pagina’s van dit soort zware kost. Het boek kreeg al gauw de bijnaam ‘het blauwe monster’. In die tijd keken we als studenten dan ook reikhalzend uit naar meer toegankelijke vertalingen en samenvattingen van Habermas’ werk.[2]

Het ‘blauwe monster’

De Nederlandse samenvatting van Kunneman die ik in 1984 aanschafte

Habermas bepleit in zijn werk, heel beknopt gezegd, het streven naar een machtsvrije dialoog tussen burgers, om zo in gezamenlijkheid tot goede openbare menings- en besluitvorming te komen. Habermas ziet dat als een noodzakelijke voorwaarde voor het voortbestaan van een gezonde democratische samenleving. Waar in vroeger eeuwen de macht van vorsten werd gelegitimeerd door een goddelijke grondslag (de vorst was de plaatsvervanger en woordvoerder van God op aarde), zorgden de Verlichting en de Franse revolutie voor een radicale ommekeer. Niet God en de vorst, maar de burgers zelf moesten de dienst gaan uitmaken. Goddelijke soevereiniteit werd volkssoevereiniteit.[3] In de woorden van Habermas: “Omdat in de moderne samenlevingen de legitimerende kracht van het geloof in de goddelijke roeping van de heersende dynastieën niet langer toereikend was, moest het democratische systeem zich als het ware vanuit zichzelf legitimeren”.

Politieke denkers en filosofen uit die tijd hielden zich bezig met de vraag hoe dat alles vorm moest krijgen. John Locke en Jean-Jacques Rousseau propageerden in dat verband een ‘sociaal contract’[4]. In dat contract zouden rechten en plichten van burgers moeten worden vastgelegd. Dergelijke denkbeelden zag je later concreet terugkomen in de komst van nationale parlementen en grondwetten. Nieuwe instituten en spelregels van jonge, 19e eeuwse democratische natiestaten.

Een paar eeuwen later borduurt Habermas op Locke en Rousseau voort. In zijn publicaties (vooral die uit de tweede helft van de 20e eeuw) schetst hij het belang van een open, democratische publieke sfeer. Mensen moeten zonder druk en dwang op basis van argumenten met elkaar overleggen hoe zij maatschappelijke vraagstukken zouden willen aanpakken en oplossen. Hierbij moet het algemeen belang centraal staan. Habermas spreekt in dit verband van communicatieve rationaliteit. Dialoog die leidt tot redelijke besluitvorming.

Hierbij formuleert Habermas twee principes:

  1. Inclusie: alle betrokkenen moeten als gelijkwaardige deelnemers aan het politieke besluitvormingsproces kunnen deelnemen
  2. Deliberatie: het discursieve karakter van de overlegvormen moet waarborgen dat de besluitvorming is gebaseerd op de kracht van argumenten

Habermas waarschuwt daarbij voor actoren die de publieke ruimte bedreigen: kapitalistische bedrijven die niet het algemeen belang maar het eigen gewin centraal stellen, staten die zich teveel macht toe-eigenen, massamedia die een loopje nemen met de waarheid. Anders gezegd, een dergelijke deliberatieve democratie kan alleen gerealiseerd worden als de markt, de staat en de media hiervoor de ruimte bieden. En Habermas stelt dat die ruimte in toenemende mate onder druk is komen te staan. De leefwereld van mensen wordt steeds meer ‘gekoloniseerd’ door het technocratisch-economisch opereren van bedrijven en overheden, waarbij efficiency en controle centraal staan en de menselijke maat uit het oog wordt verloren. Let wel, Habermas schrijft hier al decennia geleden over, bij de opkomst van het neo-liberalisme in het Reagan-Thatcher tijdperk. We zien tegenwoordig meerdere negatieve gevolgen van de doorgeslagen marktwerking en privatisering.

En nu is er dus een nieuw boek van Habermas. Met de indrukwekkende titel: Ein neuer Strukturwandel der Öffentlichkeit und die deliberative Politik. Het is een eigentijds vervolg op zijn (vrijwel) gelijknamige boek uit 1962[5]. Natuurlijk wilde ik het graag lezen en net als in mijn studententijd heb ik gewacht tot er (in de loop van 2023) een Nederlandse vertaling beschikbaar was. Tot mijn opluchting ontdekte ik dat het slechts om een dun boekje ging, met een nog kleinere kerntekst van 60 pagina’s. Tijdens het lezen raakte ik opnieuw in de ban van Habermas. Misschien zelfs nog wat meer dan vroeger. Want destijds was ik als student politicologie vooral geïnteresseerd in politieke procedures en instituties. Maar sindsdien heb ik ruim 35 jaar als docent communicatie gewerkt en ben ik me juist ook in communicatieve processen gaan verdiepen. Bij Habermas komen beide interessegebieden samen: het politieke en het communicatieve.

In zijn nieuwste boek plaatst Habermas zijn belangrijkste thema’s (publieke sfeer, open discours, deliberatieve democratie) in de tegenwoordige tijd. Hij schetst daarbij de hedendaagse kansen en bedreigingen die door digitalisering en het wijd verbreide gebruik van social media zijn ontstaan. Voor een open gesprek en een vrije uitwisseling van gedachten is een goede informatievoorziening noodzakelijk. Betrouwbare media zijn daarbij een belangrijke voorwaarde. Bij ‘klassieke’ massamedia (radio, dagbladen, televisie) zorgen professionals aan de hand van journalistieke beroepscodes voor de selectie en presentatie van nieuwsberichten. In de woorden van Habermas functioneren zij als “gatekeepers voor de informatiestromen waaruit de burgers hun publieke opinie destilleren”.

Habermas stelt zich de vraag hoe dat nu werkt in de huidige tijd van social media. Deze platform-media zorgen ervoor dat iedereen “het lege raamwerk met eigen communicatieve content” kan invullen. Daar gaat een enorm egalitaire werking vanuit. Op deze nieuwe sociale platforms is iedereen auteur. Habermas ziet dat als een potentieel pluspunt. In principe maakt dit het makkelijker voor iedereen om aan het maatschappelijke debat deel te nemen. Maar Habermas ziet ook schaduwzijden. Social media worden inhoudelijk niet gereguleerd. Iedereen kan posten wat hij/zij wil. Ophef en sensatie leveren meer views en likes op dan genuanceerde beschouwingen en achtergrond-analyses. Habermas wijst daarbij op het gevaar van de vorming van echokamers en filterbubbels.[6] Versterkt door de sturende kracht van algoritmes (en het commerciële verdienmodel daarachter) ontmoeten gebruikers van social media vooral gelijkgestemden en ontvangen zij met name berichten die hun eigen meningen en opvattingen bevestigen. Bovendien is de kans op het verspreiden van nepnieuws op social media groter, omdat er geen inhoudelijke controle plaatsvindt.

Habermas wijst ook op een bij-effect van de populariteit van nieuwe media: de klassieke media komen onder druk te staan. In een poging om de concurrentie met social media het hoofd te bieden signaleert hij een neiging om in de berichtgeving meer aandacht te besteden aan emoties en vermaak.[7] Dat gaat ten koste van de gedegen, evenwichtige informatievoorziening die bij kranten, radio en televisie van oudsher meer was gewaarborgd. Aan de andere kant ziet hij ook dat er nog steeds een markt is voor kwaliteitsmedia. Juist door het gedegen journalistieke werk en de ruimte voor achtergrondverhalen. Dit bleek ook in corona-tijd; in tijden van crisis of grote maatschappelijke onrust neemt de waardering voor en het gebruik van kwaliteitsmedia als betrouwbare bron van informatie toe.[8]

Habermas’ slotwoord is duidelijk. De nieuwe platforms moeten inhoudelijk aansprakelijk worden gesteld voor de nieuwsberichten en meningen die worden gedeeld, ook al worden deze niet door de platforms zelf geproduceerd. Hij maakt hier een belangrijk en cruciaal punt van, met een beroep op de grondwet. Als wij met elkaar een goed functionerende democratische samenleving nastreven, dan is het een “grondwettelijke verplichting om een mediastructuur in stand te houden die het inclusieve karakter van de openbaarheid en het deliberatieve karakter van de openbare menings- en wilsvorming mogelijk maakt”.

Kijk, dat is nog eens een statement. Vrij vertaald: fijn dat iedereen op Facebook, X en TikTok kan doen en laten wat hij/zij wil, maar dat ontslaat dergelijke platforms niet van de verantwoordelijkheid om alle content goed te redigeren. Gebruikers zijn niet alleen consumenten, maar ook burgers. En burgers in een democratie moeten kunnen beschikken over goede, pluriforme, betrouwbare informatie.

Als je het zo op een rijtje zet, zijn die teksten van Habermas misschien moeilijk te doorgronden, maar z’n principes zijn klip en klaar. Volgens sommige critici is het erg naïef om te denken dat burgers in een machtsvrije context tot gemeenschappelijke besluitvorming zouden kunnen komen. Voor anderen is het werk van Habermas juist te radicaal, te kritisch ten opzichte van de vrije markteconomie.

Het denken van Habermas biedt mij een relevant raamwerk waarbinnen de krachten van staatsmacht, media en markt in samenhang worden gepresenteerd en waarbij factoren die de democratie verbeteren of belemmeren worden benoemd. En zolang er geen beter alternatief voor de democratie is bedacht, hebben we veel baat bij denkers die aangeven hoe we de democratie en de grondrechten van burgers kunnen bewaken en versterken. Dat geldt zeker voor denkers van boven de 90 jaar die zelf aan den lijve hebben ervaren hoe het is om in een wrede, moorddadige dictatuur te leven.

Vielen Dank, Jürgen Habermas!

 

NASCHRIFT:

Ik heb na publicatie van dit bericht meerdere reacties op LinkedIn ontvangen. Mensen vroegen mij hoe sociale media adequaat hun content zouden kunnen modereren en redigeren. Op 3 oktober trof ik een interessant opiniestuk van Haydee Sheombar in NRC aan dat precies op die vraag ingaat:

https://www.nrc.nl/nieuws/2023/10/03/stel-dezelfde-eisen-op-sociale-media-als-in-de-echte-wereld-a4176060

 

 

[1] Vele jaren later kwam ik opnieuw in aanraking met het werk van Habermas. Dat was tijdens mijn promotie-onderzoek naar de invloed van media op de publieke opinie ten aanzien van de EU. Habermas toonde zich een warm pleitbezorger van een Europese Grondwet en van verdere versteviging van de democratische grondslag van de EU.

[2] Een bekend voorbeeld is de samenvatting die Harry Kunneman begin jaren ’80 schreef: Habermas’ theorie van het communicatieve handelen; een behapbaar boek van 150 pagina’s.

[3] Zie o.a. Ger Groot in zijn prachtige boek De geest uit de fles (Inleiding).

[4] Pieter Omtzigt toont zich met zijn partij Nieuw Sociaal Contract in zekere zin een navolger van Rousseau.

[5] Strukturwandel der Öffentlichkeit

[6] Diverse onderzoeken naar het bestaan van echokamers leveren verschillende uitkomsten op. Sommige onderzoekers zien dezelfde fragmentering die Habermas signaleert. Anderen laten resultaten zien die de werking van echokamers juist relativeren (zie ook: https://rcommunicationr.org/index.php/rcr/article/view/94 )

[7] In een recent artikel van Rob Wijnberg (de Correspondent) wordt deze tendens duidelijk geïllustreerd: https://decorrespondent.nl/14821/hoe-onze-mediacratie-een-wantrouwenmachine-werd/9b8b7d0e-a48a-0b91-01d4-82ddb456a256

[8] Veel van deze thema’s komen ook ruim aan bod in de laatste edities van het boek De Media-Explosie van (oud-collega) Kees van Wijk. Ik heb in de 5e en 6e druk van dit boek aan meerdere hoofdstukken meegeschreven.

In den beginne was het Woord: over de vele parallellen tussen communicatie en christendom

 

Ik ben opgegroeid in een Nederlands-Hervormd gezin. We gingen naar de kerk, er werd uit de Bijbel gelezen en ik zat op een protestants-christelijke lagere school. Ik heb geen strenggelovige jeugd gehad. Mijn ouders waren, zeker voor die tijd,  behoorlijk vrijzinnig en maatschappelijk betrokken. Er werd veel gepraat, gelezen en geschreven. Mijn vader was godsdienstdocent, hield lezingen en publiceerde boeken en artikelen. Mijn moeder schreef bijbelliederen voor kinderen en heeft daar (in christelijke kringen) grote bekendheid mee verworven.[1]

Woorden deden er dus toe. Voor mijn ouders was het vinden van de juiste woorden van groot belang. Een tekst, een lezing, een lied moest inhoudelijk verantwoord zijn en daarbij aansprekend voor het publiek. Dat is mij met de paplepel ingegoten. Je zou kunnen zeggen dat mijn ouders mij al op jonge leeftijd met woorden lieten spelen.

Ook al ben ik niet meer gelovig, die traditie zit toch in me. Of zoals Louis van Dijk ooit zei: “een hervormde onderbroek krijg je nooit meer uit”. De liefde voor taal en de belangstelling voor allerlei maatschappelijke ontwikkelingen zijn diep in mij verankerd. In die zin is het niet verwonderlijk dat ik na de middelbare school voor de studie Politicologie koos en daarna decennia heb gewerkt als docent Communicatie.

Ik heb deze aanloop nodig om aan te kunnen geven dat de onderwerpkeuze van deze tekst niet uit de lucht is komen vallen. Ik zie namelijk opvallende parallellen tussen veelgebruikte communicatie-termen en woorden die we kennen vanuit de Bijbel en het christelijk geloof. Ik heb er een aantal op een rij gezet.

Laten we beginnen met het woord communicatie zelf. Het is sterk verwant met de term ‘communie’ of ‘heilige communie’ zoals we die kennen in de rooms-katholieke kerk. Deelnemers worden communicanten genoemd. De basis van deze woorden is het Latijnse communis, wat gemeenschappelijk/gezamenlijk betekent. Bij communicatie en bij de communie draait het om delen, samen, deelgenoot worden.

Bij communicatie hoort natuurlijk ook een zender. Ik spaarde vroeger zilverkleurige melkflesdoppen voor de zending. Later werden dit kwartjes en dubbeltjes. Op school stond een miniatuur-kerkje. Als je daar een muntje in deed ging er een belletje rinkelen. De opbrengst ging naar een zendeling die ergens in Afrika of Azië het christelijk geloof probeerde te verspreiden. Er kan me nog de tekst van het Zendingslied herinneren dat we in die tijd zongen:

‘Roept uit aan alle stranden.

Verbreidt van oord tot oord.

Verkondigt alle landen.

Het evangeliewoord’ [2]

Zenden, verspreiden, verkondigen; allemaal werkwoorden die we zowel in de communicatie als in christelijke kringen voortdurend tegenkomen.

In katholieke kring wordt niet over zending gesproken, maar over missie. Dat is natuurlijk een begrip dat ook in communicatiekringen volop wordt gebruikt, maar in een iets andere zin. Hoewel de definities in de vakliteratuur nogal uiteenlopend zijn, kun je stellen dat het bij een missie gaat om wat een organisatie naar buiten toe wil uitdragen. Het Latijnse woord mittere betekent dan ook ‘uitzenden’. Dat verklaart meteen de overeenkomst van het woord missie met de woorden zenden/zending/zender.

Ook het Bijbelse woord apostel heeft een link met het woord zender of zenden. Het Griekse werkwoord apo-stellein betekent wegzenden. Een apostel is dus iemand die weggezonden wordt om elders het geloof te verkondigen. Tegenwoordig zouden we dat een influencer noemen.

Naast zenders kennen communicatieprocessen natuurlijk ook ontvangers. Ook hierbij komt er weer een lied van vroeger bij me op:

‘Hoe zal ik u ontvangen

Hoe wilt gij zijn ontmoet’

In de kerk zijn de leden van de gemeente de ontvangers. Zij ontvangen de zegen aan het einde van de dienst en zij ontvangen de gaven van wijn en brood als ze deelnemen aan het Avondmaal, de communie.

Het woord boodschap is een centrale term voor communicatieprofessionals en voor christenen. Het uit het Grieks afgeleide woord evangelie (ook te vinden in het tekstfragment van Nicolaas Beets hierboven) betekent letterlijk goede of blijde boodschap[3]. Ons woord engel stamt uit dezelfde Griekse bron. Engel (angelos) betekent boodschapper. De kern van communicatie en van het geloof is de boodschap; datgene wat je wilt delen of overbrengen.

De barmhartige Samaritaan door Vincent van Gogh

Als we het hebben over de boodschap komen we in de communicatie-literatuur al snel het woord storytelling tegen. Je moet je verhaal een bepaalde vorm en opbouw geven om het aan te laten slaan. In het nieuwe testament staan vele tot de verbeelding sprekende verhalen van Jezus die gelijkenissen worden genoemd. Denk aan de bekende verhalen over de zaaier of de barmhartige Samaritaan. Jezus probeerde aan de hand van herkenbare vertellingen en vergelijkingen zijn ideeën op zijn volgers over te brengen. Pure storytelling!

Communicatieprofessionals treden vaak namens een organisatie op als woordvoerders of voorlichters.  Ook hier is een vergelijking met de Bijbel te maken. In het oude testament staan meerdere bijbelboeken die naar profeten genoemd;  denk aan Jesaja, Jeremia, Jona, Habakuk. Profeten zijn ‘geroepen om het woord van God te verkondigen’. Het woord profeet heeft een Griekse oorsprong en betekent, vrij vertaald, voor-zegger.  In die zin zou je profeten kunnen beschouwen als de voorlopers van de hedendaagse woordvoerders.[4]

Het modewoord purpose (volgens sommigen een jeukwoord) verwijst naar de identiteit van een organisatie; waar een organisaties voor staat. Dat heeft alles te maken met zingeving en natuurlijk draait het in het geloof ook om zingeving en betekenis. Justin Bieber illustreert dit op duidelijk wijze met zijn lied Purpose:

‘I put my heart into your hands
Here’s my soul to keep
I let you in with all that I can
You’re not hard to reach
And you bless me with the best gift
That I’ve ever known
You give me purpose
Yeah, you’ve given me purpose’

 

Ook op een andere manier kun je verbanden zien tussen communicatie en het christelijk geloof. Ik noem daarbij twee grote namen uit het communicatievak die een duidelijke link hebben met het geloof.[5]

Anne van der Meiden was een van de grondleggers van het communicatievak in Nederland. Hij studeerde theologie en werd predikant. Daarnaast verdiepte hij zich ook in de communicatie. Uiteindelijk werd hij hoogleraar massacommunicatie en public relations. Hij was een veelgevraagde spreker, die zowel op de kansel als tijdens communicatiecongressen zijn publiek mateloos wist te boeien.[6] Na zijn pensionering vertaalde hij de Bijbel in het Twents, zijn streektaal. Je zou Anne van der Meiden als de verpersoonlijking van de band tussen communicatie en het christelijke geloof kunnen zien.

Ook Betteke van Ruler, de grande dame van de communicatie, heeft christelijke wortels. Haar vader was een bekende theoloog naar wie ze is vernoemd, A.A. van Ruler. In een interview met het Reformatorisch Dagblad vertelt ze dat ze afstand heeft genomen van het geloof, maar dat zij net als haar vader graag mensen wil pakken met een boodschap, ze wil laten nadenken.[7]

 

Al met al zijn er dus vele parallellen te vinden tussen communicatie en christendom. Dat is natuurlijk niet verwonderlijk in een land dat al eeuwenlang een christelijke traditie kent. En het is ook niet verbazingwekkend voor een vakgebied waarin het draait om uitwisselen, overtuigen en het geven van betekenis.

Ik begon dit verhaal met een persoonlijke noot en wil daar ook mee eindigen. Voor mij gaat het bij communicatie in de kern om het realiseren van betekenisvolle ontmoetingen. Ik heb dit in mijn blogs meermalen aangegeven. Wie weet dat die invulling is ingegeven door de naam van het kerkgebouw dat in het dorp van mijn jeugd stond: de Ontmoetingskerk.

 

 

[1] Ik heb in eerdere blogteksten stilgestaan bij het leven en werk van mijn ouders; zie http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=2179 en http://phaestus.nl/phaestus.nl/?p=1156

[2] Deze tekst is geschreven door de bekende 19e eeuwse dichter Nicolaas Beets.

[3] In het oud-Grieks: ευαγγελιον (eu angelion)

[4] In een reactie op mijn tekst geeft Paula Zweekhorst aan dat we Aäron kunnen beschouwen als de oudst bekende woordvoerder. In het boek Exodus staat beschreven hoe hij zijn broer Mozes, die niet zo welbespraakt was, bijstaat en namens hem het woord voert.

[5] Er zijn vast nog meer bekende com-profs met aanwijsbare christelijke roots, maar ik heb niet ieders doopceel gelicht.

[6] Van der Meiden voelde zich op ieder spreekgestoelte thuis. Het Griekse woord voor sprekersplatform is Logeion, de naam van de Nederlandse beroepsvereniging voor communicatie.

[7] https://bettekevanruler.nl/interview-in-het-reformatorisch-dagblad-9-december-2016/

Het is mooi geweest!

“Ik ben me als communicatie-docent steeds meer gaan realiseren dat er een interessante parallel bestaat tussen communicatie en onderwijs. Beide activiteiten draaien om het realiseren van betekenisvolle ontmoetingen”

Na 39 jaar werkzaam te zijn geweest in het onderwijs hang ik mijn schooltas aan de wilgen. Het is letterlijk en figuurlijk mooi geweest. Afgelopen donderdag was er in Diemen een prachtige afscheidsbijeenkomst. Het was overweldigend, mooi, grappig, emotioneel en warm. Om nooit te vergeten! Na nog een paar afrondende klusjes zal ik eind volgende week definitief stoppen met werken.

In deze laatste weken schieten er tientallen gedachten en herinneringen door mijn hoofd. Ik heb geprobeerd daar wat ordening in aan te brengen en die hier te delen.

Als ik terugblik op de afgelopen 39 jaar, dan vallen de vele veranderingen op die hebben plaatsgevonden. Binnen het onderwijs is er een onstuitbare drang om elke 5-6 jaar het roer weer eens flink om te gooien. Ofwel didactisch ofwel organisatorisch ofwel inhoudelijk (of allemaal tegelijk!). Leuke veranderingen en lastige veranderingen. Werken en leven betekent dat je een manier moet zien te vinden om je tot die veranderingen te verhouden. Het heeft mij wel geholpen om zo lang op de hogeschool in Diemen mee te draaien. Never a dull moment.

Daarbij moet ik denken aan een mooie term die bij het vak Medialandschap centraal staat: Remediation. Er komen telkens nieuwe media bij. Vaak dragen die nog enkele kenmerken van oude media in zich, maar ze hebben ook een innovatieve toevoeging. Voor het welslagen van de vernieuwing is het de kunst om een goede balans te vinden tussen vertrouwde elementen die je graag wilt behouden (en die voor herkenning en acceptatie zorgen) en nieuwe elementen die zorgen voor een sprong voorwaarts. Pas na verloop van tijd gaat men begrijpen welke nieuwe mogelijkheden of moeilijkheden de innovatie met zich meebrengt. Vaak met felle discussies tussen voor- en tegenstanders. Dat zien we nu ook bijv. bij innovaties als Chat GTP of AI.

Remediation, dus. Een paar voorbeelden uit mijn loopbaan. VP&I (Voorlichting, Publiciteit & Informatie) was een vrije studierichting die mede door mij werd opgericht in 1987. Ik mocht daar als jong broekie (ik was 29 jaar toen het begon) leiding aan gaan geven, maar de studie had niet tot ontwikkeling kunnen komen zonder op de schouders te staan van de bestaande lerarenopleiding en met name Maatschappijleer en Nederlands. Toen de vrije studierichtingen 10 jaar later moesten worden ‘witgewassen’ (of verdwijnen) kregen we een heuse, erkende communicatie-opleiding. Maar die opleiding had niet kunnen starten zonder voort te borduren op de vrije studierichtingen VP&I, Bedrijfspresentatie & Tekstschrijven. Hogeschool Inholland startte 21 jaar geleden als nieuwe, locatie-overstijgende hogeschool, maar werd gegrondvest op vier bestaande hogescholen. In het nieuwe programma dat ons team 10 jaar geleden ontwikkelde kwamen al bestaande minoren in een nieuw jasje terug in projecten als De Redactie, Meet the Press en De Strategie. Allemaal Remediation: vernieuwingen die voortborduurden op wat er al was maar daar weer iets nieuws aan toevoegden.

Soms hoor je mensen bij een verandering verzuchten: ”ze hebben weer eens wat bedacht”, of “dat deden we 20 jaar geleden ook al”. Ik heb al die jaren geprobeerd niet cynisch te zijn, maar open, nieuwsgierig en constructief. Ik heb vol gas gegeven als ik enthousiast was en ik opereerde meer terughoudend als ik mijn bedenkingen had. Maar zonder brandstapels op te richten en de boel in de fik te steken. Dat ligt niet in mijn aard. Ik leerde als Bob Dylan fan al jong dat ‘The times they are a changin’. Don’t stand in the doorway; don’t block up the hall! En als gymnasiast las ik verhalen uit de Metamorfosen van Ovidius en leerde ik over ‘panta rhei’ (alles stroomt). Veranderingen horen erbij. Ze zijn niet altijd gelukkig of succesvol of naar je zin, maar wij zullen ons altijd tot die veranderingen moeten zien te verhouden. Meebewegen, andere wegen inslaan, voorop lopen, bijsturen, wat tegengas geven, keuzes maken, kansen creëren. Zo heb ik de afgelopen 39 jaar steeds willen opereren.

En als ik nu terugblik doe ik dat met een mengeling van voldoening, plezier en dankbaarheid.

Ik denk daarbij natuurlijk aan de ontmoeting met vele generaties studenten. Ze hebben me door de jaren heen geïnspireerd en bij de les gehouden. Ze brachten met al hun dromen, problemen en uitdagingen letterlijk en figuurlijk de wereld het klaslokaal in. Dertig jaar geleden vooral Havisten, de nodige VWO-ers en een enkele MBO-er. Tegenwoordig evenveel MBO-ers als Havisten en nog maar een enkele VWO-er. Dertig jaar geleden bijna allemaal ‘kaaskoppen’; slechts een enkele student met een kleurtje. Tegenwoordig een kosmopolitische klas met studenten uit alle windstreken. Dertig jaar geleden krijtjesborden, pennen en papier. Nu powerpoints, digitale leeromgevingen, smartphones en laptops. Dertig jaar geleden studenten die bijna allemaal op kamers woonden en zich volop overgaven aan het studentenleven. Nu een ruime meerderheid die bij pa en ma blijft wonen en de studie combineert met bijbaantjes, sport en andere activiteiten. Kortom, de hedendaagse student is in meerdere opzichten anders dan de student uit de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw.

Op studiereis in Sarajevo; april 2023

Ik heb het altijd heel leuk en leerzaam gevonden om met studenten op stap te gaan. Studiereizen in binnen- en buitenland. Het zullen er tientallen zijn geweest. Een prachtige manier om te leren, te onderzoeken en ervaringen op te doen. Een mooie mix van leerzaam, leuk, sociaal, avontuurlijk en uitdagend. Als studenten jaren later zich nog iets bijzonders herinneren van de studie is het heel vaak de studiereis.

Ik ben heel trots op alle oud-studenten die op uiteenlopende plekken in het communicatie-landschap aan de slag zijn gegaan. Maar ook daarbuiten: van restauranteigenaar tot schilder en van burgemeester tot yogadocent. Ik ervaar het als heel waardevol dat ik nog steeds contact met veel oud-studenten heb: via de mail, op LinkedIn of in persoonlijke ontmoetingen.

En dan die roemruchte VP&I-tijd. Het was pionieren. Heel uniek, heel nieuw, heel anders. Ik weet niet wat het precies was, maar iedereen praat er ook na 30 jaar nog steeds met veel warmte en waardering over. Veel oud-collega’s en oud-studenten hebben dat echt als een heel bijzondere tijd ervaren. En ik ook! Velen zien mij nog steeds als Mister VP&I. Een mooi compliment, maar na die VP&I-tijd hield het voor mij niet op. Er volgden nog 25 andere bijzondere onderwijsjaren.

Ik ben blij dat we met VP&I en de Communicatie-opleiding die daarop volgde een impuls hebben kunnen leveren aan de vorming en verdere ontwikkeling van het communicatie-onderwijs en de professionalisering van het communicatie-vak. Ik heb geprobeerd daar mijn steentje aan bij te dragen als docent en manager en als lid van diverse commissies van onze opleiding , door het schrijven van studieboeken en andere publicaties, en door mee te draaien in landelijke overleggen. Daarnaast ben ik ook trots op het promotieonderzoek dat ik ruim 10 jaar geleden afrondde; een mooie persoonlijke mijlpaal.

Uiteraard wil ik ook stilstaan bij alle collega’s met wie ik door de jaren heen zo fijn heb samengewerkt. Ik wil hen graag bedanken voor de vele vormen van samenwerking, de sfeer, de betrokkenheid, de warmte, de humor, de kamergesprekken, de etentjes, het lief en het leed. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar ik weet van andere werkkringen dat zo’n fijne vorm van collegialiteit lang niet overal voorkomt.  Mijn collega’s ik zeker ga missen.

Ik ga afronden met de vraag die mij het meest gesteld is, het afgelopen jaar, is: wat ga je doen als je gestopt bent met werken? Inmiddels heb ik er een standaardantwoord op: dat weet ik niet en dat wil ik ook graag open houden. Ik heb bijna 40 jaar in het onderwijs gewerkt en ik heb al die tijd geleefd met ritmes van agenda’s, lesroosters, vergaderingen en contacturen. Dat ga ik nu loslaten en ik wil eerst eens ervaren hoe dat voelt. En als dat ongemakkelijk voelt, dan komen er vast wel weer dingen op mijn pad. Maar misschien voelt het wel heerlijk.

Bovendien is er natuurlijk altijd al een leven naast het werk geweest en dat zal er ook zijn nu ik met pensioen ga.

Marja en de kinderen hebben voor mij altijd op de eerste plaats gestaan. En dat blijft zo. Het is alleen maar mooier en drukker geworden met die fijne schoonkinderen en lieve kleinkinderen die erbij zijn gekomen. Marja is er al die 39 jaren bij geweest (en meer; we kennen elkaar inmiddels 45 jaar). Ze heeft alles meegemaakt. De pieken en de dalen. Mijn grootste dank en waardering gaan dan ook uit naar haar: mijn klankbord, steunpilaar, klaagmuur, thuishaven en sparringpartner.

En dan mijn kinderen: zij zijn vanaf hun babyjaren tot nu voor mij een onuitputtelijke bron van warmte, liefde, inspiratie en plezier. Het is heerlijk om hun vader te zijn. Ik genoot van hun eerste lachjes, stapjes en woordjes. En later, toen ze tieners waren, hielden ze me scherp door te vertellen wat er in de mode was, en welke muziek of artiesten populair waren. Daar kon ik dan weer voor de klas goede sier mee maken. En nu geniet ik van onze volwassen gesprekken over werk, relaties, maatschappelijke ontwikkelingen en hun toekomstplannen. Ik ben heel trots op wie ze zijn en wat ze doen. Ze maken ieder op zijn/haar eigen manier de wereld een stukje mooier.

Kortom, ik mag van geluk spreken.

Ik kijk met veel voldoening en plezier terug en met veel belangstelling vooruit. Er breekt een nieuwe fase aan, waarin ik graag op enkele fronten actief wil blijven en worden. Niet in deze laatste plaats: het schrijven van blogs. Ik blijf heel graag op deze plek mijn ervaringen, inzichten en gedachten delen.


Over blogs gesproken: op mijn verzoek en met volle medewerking van Hogeschool Inholland (waarvoor mijn grote dank) is besloten om een mooi boekje te maken van al mijn blog-teksten die betrekking hebben op communicatie en onderwijs. Een afscheidscadeau voor mij en van mij. Hogeschool Inholland biedt mij deze fraaie uitgave aan die ik op mijn beurt weer kan delen met collega’s, relaties en andere geïnteresseerden.

Bestemming onbekend. Over een studiereis naar Sarajevo

 

Toen we een aantal maanden geleden vertelden dat de studiereis naar Sarajevo zou gaan, keken onze studenten ons met grote ogen aan. “Hè?”. “Wat is dat voor een stad?” “Waar ligt dat?” Na afloop van de introductie-bijeenkomst hoorde ik enkele teleurgestelde geluiden. Ik maakte daaruit op dat veel studenten hadden gehoopt op een bekende bestemming, zoals Berlijn, Praag of Milaan.

Sinds een paar jaar bieden we op onze hogeschool een keuzeprogramma aan voor studenten Toerisme en Communicatie. Binnen dit traject moeten studenten een promotieplan ontwikkelen voor een door ons aangewezen buitenlandse stad, waarbij elke projectgroep een specifieke doelgroep krijgt toegewezen. Een collega stelde voor dit voorjaar voor Sarajevo te kiezen. Hij had daar een paar interessante contacten.

In korte tijd nam dit plan concrete vormen aan, mede dankzij de enthousiaste reacties van de partners in Sarajevo. In nauwe samenwerking stelden we een gevarieerd programma samen met een welkomsborrel, een ontvangst op de universiteit, presentaties door lokale toerisme- en reisorganisaties, een stadswandeling, een dagexcursie naar Mostar en een iftar-maaltijd (ons verblijf viel samen met de Ramadan).

De studiereis, inmiddels een paar weken geleden, was een groot succes. De studenten waren blij verrast door en onder de indruk van de vele gezichten van Sarajevo: ontmoetingsplaats van religies, speelbal van Europese grootmachten, kruispunt van handelsroutes, strijdperk van oorlogszuchtige nationalisten, uitvalsbasis voor natuurexcursies en wintersport.

Zo leerden de studenten hoe Sarajevo 500 jaar lang onderdeel uitmaakte van het Ottomaanse rijk, waaraan het zijn oude stadskern met koffiehuizen, bazaars en koperwerkplaatsen te danken heeft.

Ze zagen de pronkerige gebouwen uit de Habsburg-tijd en stonden op de plek waar in 1914 de Oostenrijkse kroonprins Franz-Ferdinand en zijn vrouw Sophie werden vermoord (waarna in Europa de Eerste Wereldoorlog ontbrandde).

Ze hoorden van de eigenaar van een reisorganisatie hoe hij zich als kleine jongen drie jaar lang schuil moest houden omdat de stad tussen 1992 en 1995 werd belegerd door Servische nationalisten. Ze bezochten musea waarin de gruwelen van die recente oorlog werden getoond. Ze zagen overal in de stad nog muren met kogelgaten (een studente zei: “ik was toen nog niet geboren, maar wat er toen hier in Bosnië gebeurde, gebeurt nu weer in Oekraïne”).

 

 

 

 

 

Ze namen op een avond bij zonsondergang deel aan een iftar-maaltijd op een heuvel met een prachtig uitzicht over Sarajevo. Samen met honderden inwoners van de stad.

Ze genoten van de mooie omgeving en namen de kabelbaan naar een van de bergtoppen om van het uitzicht te genieten. Daar begrepen ze pas goed dat Sarajevo zo’n geschikte locatie was voor de Olympische Winterspelen van 1984.

Ze merkten hoe mensen met uiteenlopende religies naast elkaar kunnen leven. In het centrum troffen ze kerken, moskeeën en synagogen vrijwel naast elkaar aan.

Ze profiteerden van de lage prijzen in de restaurants en cafés. Zoals een student zei: “De reis zelf was wat duurder, maar de goedkope verblijfskosten maken veel goed”.

En, zeker niet onbelangrijk: ze voelden zich veilig en welkom.

 

Al met al denk ik dat het voor de studenten geen lastige opgave zal worden om promotieplannen voor Sarajevo te maken. En we hebben als team geleerd dat het juist de moeite waard is om een minder bekende bestemming te kiezen. Dat is verrassender, leerzamer en uitdagender.

De dubbele waarde van een diploma

 

Het is mooi om als docent te ervaren hoe het begeleiden van studenten bijdraagt aan hun ontwikkeling. Zoals een collega het noemde: we lopen een stukje mee met jonge mensen in een belangrijke fase van hun leven. De kers op de taart is uiteindelijk het moment dat de student zijn diploma in ontvangst neemt.

Een diploma is een waardevol getuigschrift. Dat wisten de oude Grieken al, want zij hadden de gewoonte om belangrijke documenten in tweeën te vouwen. Om te voorkomen dat de tekst zou worden beschadigd. Daar ontlenen we ons woord diploma aan: di-ploun is oud-Grieks voor dubbelvouwen.

Bij de opleiding waar ik werk reiken we twee keer per jaar diploma’s uit. In september en in maart. Ik vind het iedere keer weer bijzonder om bij het uitreiken van diploma’s aanwezig te zijn. Voor mij zijn het de hoogtepunten van een collegejaar. Studenten ontvangen na vier, vijf jaar studie (enkelen doen er wat langer over) hun welverdiende getuigschrift. Een concreet en tastbaar document dat aangeeft dat aan alle formele eisen van de opleiding is voldaan. Daar is altijd ook een cijferlijst aan toegevoegd met alle studieonderdelen en behaalde resultaten.

Het bereiken van deze mijlpaal wordt gevierd met een feestelijke ceremonie waarbij de studenten in aanwezigheid van familieleden en vrienden in het zonnetje worden gezet. Ze worden toegesproken, ondertekenen hun getuigschrift en gaan op de foto.

Ik heb de afgelopen 37 jaar naar schatting 60 diploma-uitreikingen bijgewoond, met in totaal misschien wel 1500 afgestudeerden. Daarvan heb ik er honderden persoonlijk toegesproken. Sommige bijeenkomsten staan mij nog scherp voor de geest, ook al zijn ze al lang geleden. Van kleine lokaaltjes en grote zalen op de hogeschool tot massa-bijeenkomsten in de RAI en de Amsterdam Arena (in de megalomane beginjaren van Inholland). Ook de namen en gezichten van veel studenten kan ik nog zo oproepen, al moet ik eerlijk bekennen dat ik er ook heel wat zijn die ik me niet meer echt kan herinneren.

 

Van al die diploma-uitreikingen blijft mij vooral de bijzondere mengeling van formaliteiten en vrolijkheid bij. Bij onze opleiding vonden en vinden we het altijd belangrijk dat elke student persoonlijk wordt toegesproken, dat de documenten in orde zijn, dat de lokalen aan kant zijn, etc. Daarnaast proberen we met muziek, bloemen en een borrel ook voor sfeer en ontspanning te zorgen. Zo kan iedereen genieten: de studenten die glunderend hun diploma in ontvangst neemt, de ouders die stralen van trots en de vrienden en vriendinnen die high fives en knuffels uitdelen. En natuurlijk genieten wij, docenten, ook volop mee.

Door de jaren heen heb ik steeds beter leren ontdekken wat de waarde van het diploma is. Dat is niet zo zeer dat je je voortaan ‘Bachelor’ mag noemen (er lopen in de praktijk ook goede vakmensen zonder passend diploma rond). Het zit ook niet in de bijbehorende cijferlijst. Het is natuurlijk fijn als je gemiddeld een 7 hebt behaald, maar ik heb ervaren dat het voor de ene student soms een grotere prestatie is om een 6 te halen, dan voor een andere die een 8 scoort.

De waarde zit vooral in het feit dat de student het hele studietraject heeft afgerond. Soms fluitend en vlot, soms met pijn en moeite. Die laatste categorie komt meer voor dan de eerste. Dat ligt soms aan de zwaarte van de studie, maar vaker aan de complexe problematieken waarmee veel studenten te maken hebben: geldzorgen, lichamelijke klachten, relatieperikelen, spanningen in het gezin, depressies, verlies, criminaliteit, etc. Deze vraagstukken die we kennen uit de media werken door tot in het klaslokaal, al is dat niet altijd heel zichtbaar. Soms zien we alleen maar het topje van de ijsberg. De afgelopen jaren heeft corona daar natuurlijk nog een negatieve schep bovenop gedaan.

Wat belangrijk is dat studenten die de finish hebben bereikt kunnen zeggen: het is gelukt! Ze zijn geslaagd omdat ze erin zijn geslaagd om niet alleen het eindniveau van de opleiding te behalen, maar ook om tijdens dat meerjarige traject allerlei hindernissen te overwinnen. Die twee elementen vormen wat mij betreft de waarde van het diploma. Dat is een dubbele waarde; toch nog een beetje in de geest van de oude Grieken.

(P.S. Ik heb gisteren voor het laatst diploma’s uitgereikt. Ik ga namelijk over een paar maanden met pensioen. Na afloop voelde ik me voldaan, maar ook wat weemoedig. Ook een beetje dubbel, dus)

Er mankeert nogal wat aan missen en ontbreken

 

Als docent krijg ik jaarlijks duizenden pagina’s tekst van studenten onder ogen. Over het algemeen zijn die teksten redelijk tot goed te lezen. Studenten schrijven niet slechter dan de gemiddelde Nederlander. Misschien zelfs wel beter. Maar natuurlijk zie ik ook regelmatig ondoorgrondelijke alinea’s of krijg ik kromme tenen van kromme zinnen.

Ik geef daar graag een paar illustraties van. Niet om studenten belachelijk te maken. Nogmaals, ze schrijven lang niet slecht en de voorbeelden die ik hier bespreek zijn ook in kranten of in teksten van professionals te lezen. Ik krijg alleen zoveel teksten van studenten onder mijn neus, dat ik hier uit hun werk put.

Wat mij vooral opvalt is dat er een soort ontwikkeling zit in het type fouten dat ik tegenkom. Elke fase van mijn carrière kende zijn eigen hardnekkige taalmissers. Ik vind het heel interessant om die veranderingen in spelling en taalgebruik te signaleren. Laat ik daarbij vooropstellen dat ik geen taalpurist ben. In mijn opvattingen over taal, taalfouten en taalontwikkeling heb ik me laten inspireren door Joop van der Horst, taalkundige en oud-collega.

In zijn interessante boek ’Het einde van de standaardtaal’ geeft hij aan dat de taal onder invloed van de renaissance werd gestandaardiseerd en geüniformeerd. In woordenboeken, grammatica’s en spellingvoorschriften werd dit vastgelegd. Er werd als het ware een hekwerk om de taal geplaatst en dat hekwerk werd bewaakt door de elite. Dat systeem van standaardisering en strikte regels heeft eeuwenlang stand gehouden. De afgelopen 50 jaar is het onder invloed van meerdere ontwikkelingen gaan schuiven: iedereen gaat naar school en wordt geacht geletterd te zijn, spreektaal is belangrijker geworden ten opzichte van schrijftaal, het Engels heeft enorm aan populariteit gewonnen, we zijn onder invloed van internet en nieuwe media anders gaan schrijven, etc. Van der Horst vindt dat niet bedreigend of ongezond, maar een bewijs dat de tijden veranderen. En daarmee de taal.

Ook in de geschriften van mijn studenten zie ik bepaalde ontwikkelingen. In mijn beginjaren kwam ik vaak deze foutief gespelde woorden tegen: ‘proffesioneel’,  ‘dillema’ en ‘intervieuw’. Opmerkelijk genoeg zie ik deze missers tegenwoordig (haast) niet meer. Het woordbeeld is wellicht verbeterd omdat deze woorden ook in het populaire Engels voorkomen.

In een latere fase vonden studenten het om onbegrijpelijke redenen nodig om wat ambtelijker te gaan schrijven. Opeens kwam ik geregeld ‘te allen tijde’ tegen, maar dan op alle mogelijke verkeerde manieren geschreven. Ook gingen ze het woord ‘maar’ vervangen door ‘echter’. Bij voorkeur aan het begin van een zin; zonder een komma erachter: ‘Echter de klant dat niet mooi vindt…’.

De afgelopen jaren loop ik tegen nieuwe patronen aan. Waar ze vandaan komen weet ik niet, maar deze nieuwe soorten fouten hebben zich in korte tijd als een virus verspreid. Ik geef vijf voorbeelden.

  1. Opzoek. Veel studenten schrijven sinds enige tijd deze woorden aan elkaar: ‘hij is opzoek naar een antwoord’. In mijn ogen een merkwaardige constructie. We schrijven toch ook niet ‘opdrift’ of ‘opvisite’? Kennelijk komt ‘opzoek’ probleemloos door de spellingscontrole, omdat het in een combinatie met ‘ik’ wel in orde is (vind je het goed als ik je vanavond opzoek?’).
  2. Doormiddel van. Geen idee waarom de woorden ‘door’ en ‘middel’ opeens aan elkaar worden geschreven, maar het gebeurt. En op grote schaal.
  3. Hij wilt. Ook zo’n nieuw, hardnekkig fenomeen. Misschien dat die toegevoegde t een Rotterdamse oorsprong heeft. Een echte Rotterdammer is immers een Rotterdammert. Daar moet ik elke keer aan  denken als ik het woord ‘wilt’ voorbij zie komen (‘hij wilt’, ‘de organisatie wilt’, ‘de medewerkster wilt, …’).
  4. Worden laten zien. Dit is een bijzonder creatieve constructie die ik de laatste tijd een paar keer heb gesignaleerd. ‘Laten zien’ is een normale woordcombinatie (‘hij laat zijn verzameling zien’). In een passieve zin zou je dan zeggen: ‘zijn verzameling wordt door hem getoond’. Maar sommige studenten volgen die weg niet en houden ook in combinatie met ‘worden’ vast aan ‘laten zien’. Dat leidt dan tot een zin als: ‘Op de website worden de producten laten zien’.
  5. Missen en ontbreken. Bij dit woordenpaar wil ik wat langer stilstaan.

Ik kreeg laatst een mail-bericht van een student met als onderwerp ‘missend cijfer’. “Wat zou dat cijfer missen?”, schoot er even door mijn hoofd, maar ik begreep natuurlijk wel waar het om ging: hij zat op zijn cijfer te wachten.

Het valt mij op dat de werkwoorden missen en ontbreken vaak door elkaar worden gehaald. Of laat ik preciezer zijn: ontbreken wordt niet verward met missen (je hoort nooit iemand roepen: ‘ik ontbreek nog een cijfer’), maar missen wordt wel vaak gebruikt als het eigenlijk om ontbreken gaat. Ik zag laatst zelfs een krantenbericht waarin het in de kop boven het artikel wel goed stond, maar in de onderkop juist niet.

Nu wil ik geen verhandeling gaan schrijven over overgankelijke en onovergankelijk werkwoorden of over onderwerp en lijdend voorwerp, maar voor mij zijn missen en ontbreken niet inwisselbaar. Missen en ontbreken is in mijn ogen een werkwoorden-paar dat te vergelijken is met geven en ontvangen. A geeft een cadeau aan B en B ontvangt een cadeau van A. Geven is natuurlijk gekoppeld aan ontvangen, maar de werkwoorden zijn niet inwisselbaar. Als je B zou vragen naar het gegeven cadeau zal hij vreemd opkijken: hij heeft dat cadeau niet gegeven maar ontvangen.

Met een knipoog gezegd: er mankeert nogal wat aan missen en ontbreken!

Ik gebruik met opzet het woord mankeren, omdat het verwant is aan missen en aan ontbreken. En omdat ik wil afronden met een ouderwetse  Sam en Moos grap van Max Tailleur:

Sam bezoekt Moos die in het ziekenhuis ligt.

Sam vraagt: “Zeg, waarvoor lig jij hier?”

“Ik lig hier voor 500 gulden.”, antwoordt Moos.

“Luister Moos, zo bedoel ik het niet”, zegt Sam, “ik bedoel: wat heb je?”

Moos: “200 gulden”,

“Nee, nee, Moos , daar gaat het mij niet om! Wat mankeer je?“

Moos: “300 gulden.”

 

Inholland. What’s in a name?

‘Hoe lang werk jij nu al voor Inholland?’. Deze vraag wordt mij als docent met veel dienstjaren regelmatig gesteld. ‘Ruim twintig jaar’, is dan mijn antwoord. ‘Maar jij werkt toch al langer in Diemen?’, is dan vaak de vervolgvraag. ‘Ja, dat klopt’, reageer ik, ‘maar toen heette het nog Hogeschool Holland, zonder In-. En daarvoor was het de VL-VU’.

Mijn hogeschool-carrière startte precies 37 jaar geleden. Na twee jaar op middelbare scholen te hebben gewerkt begon ik op 1 februari 1986 met mijn werk in Diemen-Zuid, in hetzelfde gebouw als waar ik nu nog werkzaam ben. Als iemand mij toen had gezegd dat ik daar tot mijn pensioen nog steeds zou rondlopen had ik hem waarschijnlijk voor gek verklaard. Toch is het gebeurd. De beste verklaring die ik daarvoor kan geven is dat er in al die jaren voortdurend zoveel is veranderd dat het absoluut niet voelt alsof ik jaar-in-jaar-uit in dezelfde groef ben blijven hangen. Zoals de langspeelplaat werd vervangen door de muziekcassette, die later weer werd opgevolgd door de CD, en we tegenwoordig muziek luisteren via Spotify, zo werden ook mijn werkzaamheden en de context waarbinnen ik opereerde steeds anders.

Maar ik wil het hier niet over muziektechnologie hebben maar over de naam Inholland. Ik ga daarvoor nog even verder met mijn historische aanloopje.

Mijn toenmalige werkgever in 1986 heette VL-VU. Die afkorting stond voor: Vrije Leergangen van de Vrije Universiteit. Het was een lerarenopleiding waarbinnen ik bij de afdeling Maatschappijleer aan de slag ging. Die lerarenopleidingen zaten eerst verspreid in Amsterdam, maar werden begin jaren ’80 in een nieuw pand in Diemen-Zuid samengebracht. Zeer tegen de zin van veel studenten, omdat zij liever in de stad wilden blijven. Ik kwam dus op een omstreden, relatief nieuwe locatie terecht.

Na een paar jaar werd de VL-VU samengevoegd met twee andere HBO-opleidingen, op het gebied van Gezondheidszorg en Economie. Omdat het door de fusie niet meer louter om een lerarenopleiding ging, moest er een nieuwe naam voor het instituut worden bedacht dat tevens het nieuwe predicaat ‘hogeschool’ zou krijgen. In die tijd van schaalvergroting ontstonden overal nieuwe hogescholen, vaak met een naam waarin de plaats van herkomst was verwerkt. Het was begrijpelijk dat er bij ons niet werd gekozen voor de naam ‘Hogeschool Diemen’. Daarmee zouden we natuurlijk geen indruk maken. En de toevoeging ‘Amsterdam’ kon niet, want de naam Hogeschool van Amsterdam was al vergeven. Het werd uiteindelijk Hogeschool Holland. Een tamelijk pretentieuze naam voor een onderwijsinstituut in Diemen-Zuid. Alsof we heel westelijk Nederland zouden gaan bedienen.

Dat laatste gebeurde uiteindelijk wel toen Hogeschool Holland op zijn beurt weer ging fuseren met drie andere HBO-instellingen in de Randstad: Hogeschool Haarlem, Hogeschool Alkmaar en de Ichthus Hogeschool in Rotterdam. Het verhaal ging dat alle vier de hogescholen te klein waren om als zelfstandig instituut te kunnen overleven. De schaal moest opnieuw worden vergroot. Met die fusie ontstond in één klap de grootste hogeschool van Nederland. En opnieuw moest een nieuwe naam worden bedacht. Eigenlijk was de naam Hogeschool Holland heel passend geweest omdat de nieuwe fusieschool allemaal vestigingen in het westen van ons land had. Maar ja, dat was een al bestaande naam; de naam  van een van de vier fusiepartners. Dat zou ongewenst en verwarrend zijn. Dus er werd een prijsvraag uitgeschreven en daar rolde de naam Hogeschool Inholland als winnaar uit.

Ik heb eerlijk gezegd een tijd moeten wennen aan die naam. Vooral door het voorvoegsel In-. Ik vond het een gekunstelde naam. Ik kon me niet voorstellen dat er in andere landen een InEngland University of een InBavaria Hochschule zou kunnen bestaan. Aan de andere kant was ik blij dat er niet voor een fantasienaam was gekozen zoals je wel bij andere organisaties ziet. Als ik namen als Pluryn, Amarantis, Stedin, Cordis of Movares zie, moet ik altijd aan Scrabble denken. Je hebt een plankje vol letters, maar je kunt er met geen mogelijkheid een normaal woord van fabriceren; alleen maar een nep-woord. Dat was gelukkig met onze hogeschool niet gebeurd. En het was een feit dat onze locaties allemaal in Noord- en Zuid-Holland te vinden waren, dus ja, het was allemaal in Holland. Maar dan niet aan elkaar geschreven.

Toen ik na een aantal jaren meer gewend was geraakt aan de naam, brak er een grote crisis bij Inholland uit. Onze hogeschool werd synoniem voor alles wat er bij een HBO-instelling fout kon gaan. We werden de paria van HBO Nederland. Inholland werd een schaam-naam. Het richtinggevende voorzetsel In werd door sommigen omgezet in het negatieve voorvoegsel In- om ons instituut te kijk te zetten: Hogeschool Inconsequent, Hogeschool Incompetent, Hogeschool Incapabel, etc, etc. Kortom, het was een zwarte periode die ons lang is blijven achtervolgen. Er is in die crisistijd zelfs nog binnen de hogeschool nagedacht over een naamswijziging, maar men meende uiteindelijk dat dat slechts een kosmetische ingreep zou zijn, terwijl er fundamentele zaken moesten gaan veranderen. Een terecht redenering, wat mij betreft. En gelukkig is er sindsdien ook veel ten goede veranderd.

 

Inmiddels zijn we tien jaar verder. We zijn weer in rustiger vaarwater gekomen. Inholland is niet meer die beruchte mega-hogeschool. Veel andere hogescholen zijn veel groter. We zijn nu een stabiele middenmoter met relatief kleinschalige locaties. De naam Inholland is voor mij nu een feitelijk, neutraal gegeven. Inholland is ingeburgerd; zonder specifieke bijbetekenissen.

Als je om je heen kijkt (en dat doe ik; ik hou dat een beetje bij) zie je meer organisatienamen die met In- beginnen:

 

Indesign

 

Indeed

 

InBev

 

InGarden

 

InNoord

 

InWork

 

Kortom, we bevinden ons INgoedgezelschap!

__________________________________________________________________

Naschrift 1: Er is trouwens nauwelijks iets op internet over Hogeschool Holland te vinden.  Zoekacties leiden vrijwel uitsluitend naar Inholland. Alsof alle sporen zijn uitgewist.

Naschrift 2: Het gebouw in Diemen werd in 1983 geopend door Prinses Margriet. Zo ging dat nog in die jaren. 

This bird has flown: ik ben van Twitter af

“The bird is freed”, zei Elon Musk toen hij Twitter had overgenomen.
“This bird has flown[1]”, was mijn eerste reactie. Ik ga van Twitter af.

Ik maakte acht jaar geleden mijn Twitter-account aan op advies van een vriendin die mijn blog-site had gebouwd. Ik wilde eigenlijk niet op Twitter, omdat ik juist verhalen wilde delen die meer dan 140 tekens lang waren. Maar ze zette me aan het denken door te zeggen: “hoe ga je straks duidelijk maken dat je een nieuwe blog hebt geschreven?” ”Via LinkedIn”, opperde ik. “Dat kan”, zei ze, “maar ik zou zeker ook Twitter erbij nemen; dan heb je meer bereik”. Zo kwam ik op Twitter terecht.

Ik heb jarenlang mijn account gebruikt om inderdaad mijn blogs onder de aandacht te brengen. En ik postte af en toe een reactie op een tweet en deelde soms een opmerkelijke ervaring of grappige inval. Maar ik was vooral een passieve Twitter gebruiker. Meer volgend dan leidend. Enkele keren per dag raadpleegde ik het platform en raakte gestaag steeds meer verslingerd aan de grote stroom nieuwsfeiten, weetjes, discussies, grappige filmpjes en reviews.

Mijn Twitter-consumptie nam door de jaren heen flink toe. Van een paar keer per dag naar een paar keer per uur. Tijdens huishoudelijke klusjes, tussen vergaderingen door, in de trein, bij het TV-kijken, op de WC, voor het slapen gaan. Het rare was dat ik de inhoud en toon van de berichten steeds vervelender ging vinden, zonder mijn Twitter-gedrag daarop aan te passen. Terwijl Twitter steeds meer een poel van haat, nepnieuws en ontwrichting werd, bleef ik de app maar aanklikken.

Het afgelopen jaar ging Twitter me echt tegenstaan. Het heeft zich niet ontwikkeld tot de gewenste ontmoetingsplaats waar vogels van allerlei pluimage vrijuit hun gezang kunnen laten horen. Het is steeds meer een broedplaats geworden van nestvervuilers die elkaars eieren kapot pikken, opponenten op hun kop schijten en andersdenkenden vleugellam proberen te maken.

De overname door Elon Musk was voor mij de spreekwoordelijke druppel. Musk is een onberekenbare multimiljardair die de toch al beperkte spelregels van Twitter nog verder wil oprekken. Hij pleit voor maximale vrijheid van meningsuiting waarbij hij als een autocraat de lakens uitdeelt. Een bizarre paradox. Macht zonder tegenmacht. Dat is geen vrijheid, maar monopolisering.

Bij vrije uitwisseling kun je niet zonder regels. Zonder verkeersregels wordt het een chaos op de wegen. Soms moet je iemand anders voorrang verlenen of remmen voor een rood stoplicht. Dat is doodnormaal gedrag. Waarom zouden we dat ook niet doen op sociale media?

Maar regels moeten geen dwangbuis worden. In het maatschappelijke verkeer hebben we allerlei media en platforms nodig om gedachten, nieuwsberichten en opinies te ventileren en te delen. Dat vormt een gezonde voedingsbodem voor een pluriforme samenleving. Daarbij mag het knetteren en schuren, maar wel binnen bepaalde marges. Het is niet aan mensen als Musk om de spelregels te bepalen. Dat moeten we samen doen; met de Grondwet als referentiekader.

En dus heb ik heb na een extra nachtje slapen besloten de Twitter-stekker er daadwerkelijk uit te trekken. Ik geef toe dat ik een paar dagen moest afkicken. Niet meer om de haverklap op mijn smartphone zoeken naar nieuwe tweets. Niet meer continu mezelf voeden met berichten over actuele gebeurtenissen en discussies. Niet meer in staat zijn om bepaalde interessante personen en organisaties op de voet te volgen. Maar ook geen ergernissen meer over nepnieuws en verwensingen.

Vrienden en collega’s wijzen mij inmiddels op Mastodon. Een alternatief platform zonder winstoogmerk. Zonder ruimte voor haat en bedreigingen. Dat klinkt interessant, maar ik wil me niet direct in de armen van een nieuwe liefde storten. De vogel niet meteen inruilen voor een mammoet. Eerst even rust. Nadenken of en waarom ik eigenlijk gebruik zou willen maken van bepaalde media en platforms.

In de tussentijd hoop ik stiekem dat LinkedIn in zijn huidige vorm gewoon blijft bestaan. Hoe moet ik jou anders vertellen dat ik niet meer op Twitter zit?

 

[1] Met dank aan Norwegian Wood van The Beatles

Kletskassa

 

Mijn vaste supermarkt heeft vijf nieuwe zelf-scan kassa’s geplaatst. Ten koste van drie bestaande kassa’s. Een medewerkster nodigde me laatst met een gastvrij gebaar uit om de producten uit mijn boodschappenmandje op een van die nieuwe plekken door de scanner te halen. Ik schudde vriendelijk mijn hoofd en wees naar de twee overgebleven reguliere kassa’s.

‘Ik reken liever daar af, gewoon bij een caissière’, zei ik.

‘Dat mag hoor’, antwoordde ze, ‘u kunt nog gewoon bij de kletskassa terecht’. Ze bedoelde het ongetwijfeld goed, maar haar blik had ook iets meewarigs. Alsof ik een soort hulpbehoevende was. En de vertrouwde kassa vanaf nu een voorziening voor gemankeerde klanten.

Kennelijk zag ze dat haar opmerking me aan het denken had gezet. ‘Het maakt natuurlijk niet uit waar u voor kiest’, zei ze geruststellend, ‘veel mensen willen gewoon niet in de rij staan, maar snel kunnen doorlopen. Daarom hebben we nu deze zelf-scan plekken.’

‘Dat begrijp ik’, zei ik, ‘maar als er langere rijen waren deden jullie altijd één of twee extra kassa’s open. Ik heb hier nooit lang hoeven wachten’.

‘Dat is fijn om te horen’, antwoordde ze professioneel. ‘Maar nogmaals, we doen het om de klanten een plezier te doen’.

‘En doen jullie jezelf er ook een plezier mee?’, informeerde ik.

‘Hoe bedoelt u?’ , vroeg ze.

‘Nou’, zei ik, ‘is het achter de kassa zitten niet fijner en gezelliger dan tussen de zelf-scan plekken staan’?

‘Tsja, dat kan ik nog niet zeggen’, sprak ze, ‘we hebben dit nieuwe systeem nog maar net’.

‘En wat nou als iedereen zelf gaat scannen’, vervolgde ik. ‘Dan zal dat toch ten koste gaan van jullie banen? Zijn jullie niet je eigen werk overbodig aan het maken?’

Ik merkte dat ik dit keer haar aan het denken had gezet.

‘Daar zegt u wat’, antwoordde ze met een wat onzekere blik in de ogen.

‘Gelukkig hebben we in ieder geval even gezellig gekletst’, zei ik ter geruststelling.

Ik groette haar en liep naar de kletskassa.

 

Deze waargebeurde (iets aangedikte) ervaring in de supermarkt staat niet op zichzelf. Als ik om me heen kijk zie ik dat de menselijke factor op steeds meer plaatsen wordt teruggedrongen: chatbots, geautomatiseerde antwoordfuncties en digitale assistenten nemen de rol van mensen over. Zo was ik laatst in een restaurant waar je via een QR code je bestelling moest plaatsen. Ik heb geen bezwaar tegen het digitaal of machinaal afhandelen van eenvoudige, routinematige handelingen. Het is goed dat veel geestdodend, afstompend werk niet meer door mensenhanden wordt gedaan. Ik pleit dus niet tegen technologische vooruitgang. Maar in veel situaties vind ik het menselijke contact juist gewenst en plezierig. In een restaurant wil ik kunnen informeren naar het menu van de dag, een suggestie horen over een goede, bijpassende wijn of bespreken hoe ik mijn vlees het liefst bereid wil hebben. En in de supermarkt wil ik de caissière gewoon even kunnen groeten en kunnen praten over zegeltjes of hoe het met haar gaat. Ook in de wereld waarin ik werk, het onderwijs, ligt dreigende verarming op de loer. Zo werd er laatst gesuggereerd dat het kijken naar een online kennisclip ook gezien zou mogen worden als een formeel contactmoment.[1]

Natuurlijk zijn machines en computers goedkoper dan mensen, dus ik begrijp het efficiency-oogpunt van organisaties wel, maar het leidt vaak ook tot verschraling. Ik ben bang dat we bij het verder verdwijnen van persoonlijke interactie steeds meer moeite krijgen om ons tot onze medemensen te verhouden. Terwijl het zo belangrijk is om elkaar even aan te kijken, lichaamstaal te lezen, een gesprek te voeren. Gezien en gehoord worden.

Misschien ben ik wat somber of nostalgisch, maar ik zie een vorm van contactarmoede ontstaan die weer zou kunnen leiden tot een afname van sociale samenhang en tot verminderde communicatieve vaardigheden. Een van de gedichten in de indrukwekkende nieuwe bundel van Marieke Lucas Rijneveld heet ‘Conversatieangst’. Die titel geeft precies aan wat het gevolg zou kunnen zijn van afnemend menselijk contact.

In mijn ogen gaat er niets boven direct persoonlijk contact. Ontmoetingen met anderen vormen de kern van ons mens-zijn. Als we ons alleen laten leiden door haast, gemak en efficiëntie, gaat dat ten koste van het menselijke contact en de waardering daarvan. Dat zien we terug op het vliegveld, in de supermarkt, in sommige winkels, in het QR-restaurant en ja, mogelijk ook in het onderwijs. Menselijke interactie zou juist als een pluspunt moeten worden gewaardeerd, niet als een kostenpost.

[1] Een kennisclip kijken, is contact hebben met je docent | DUB (uu.nl)