Langs de Amersfoortseweg staat een van de bekendste gebouwen van de gemeente Zeist: het Witte Kerkje in Huis ter Heide. Een kleine, maar markante blikvanger. Ik woon inmiddels vijf jaar in Zeist en zal er inmiddels tientallen keren zijn langsgereden. Maar ik ben er nooit binnen geweest. Tot voor kort, moet ik eigenlijk zeggen, want de afgelopen weken heb ik de kerk maar liefst twee keer bezocht. Voor een kerstconcert en voor een begrafenis. Daarover straks meer, maar nu eerst het verhaal van de kerk zelf.
De locatie
Het Witte Kerkje is gelegen aan de befaamde ‘Wegh de Weegen’.[1] Een ambitieus 60 meter breed traject dat in de 17e eeuw werd aangelegd om de steden Utrecht en Amersfoort met elkaar te verbinden. Het was de bedoeling dat aan deze weg fraaie landhuizen en buitenplaatsen zouden worden gebouwd, net zoals langs de Stichtse Lustwarande. Maar op een enkel landgoed na, kwam dat plan niet goed van de grond. Wat overbleef was een kaarsrechte, ontboste strook. Goed voor vlotte transporten, maar geen goudkust voor rijke handelaren en bankiers.
Het initiatief
Halverwege de 19e eeuw vindt er in meerdere provincies van Nederland een katholieke emancipatiegolf plaats. Na twee eeuwen van protestantse overheersing streeft de rooms-katholieke kerk naar een meer gelijkwaardige plaats in de samenleving. Als reactie daarop proberen protestantse kerkgemeenschappen zich nadrukkelijker te profileren. In Huis ter Heide bestaat in die tijd geen kerkgebouw voor protestanten. De toenmalige dominee van Soest, J. Bos, vreest dat hierdoor bewoners uit de omgeving naar de katholieke kerk zullen gaan. Dominee Bos weet enkele lokale, gefortuneerde geloofsgenoten[2] te overtuigen om geld te investeren in een nieuw protestants kerkgebouw: het Witte Kerkje. Het gebouw wordt in januari 1860 in gebruik genomen. Nu dus 165 jaar geleden.
Het gebouw
De kerk heeft een eenvoudige, rechthoekige vorm met aan weerszijden rondboogramen. Meest in het oog springend is de toren die in 1915 bij een renovatie een meer barokke spits heeft gekregen. In de toren hang een oude 17e eeuwse klok van de bekende Hémony-familie. Het interieur van de kerk is sober met een eenvoudige preekstoel voorin de kerk en een éénklaviers orgel boven de ingang. Door zijn bescheiden omvang (circa 100 zitplaatsen) heeft de kerk een intieme uitstraling. In het gebouw worden iedere zondag kerkdiensten gehouden. In de zomer zijn er ook korte onderweg-diensten voor mensen die op doorreis zijn of hier in de buurt vakantie vieren. Daarnaast is er een cultureel programma met lezingen en concerten.
Twee keer op bezoek
Ik heb zoals gezegd het Witte Kerkje onlangs twee keer bezocht. De eerste keer was half december toen een goede vriendin daar met haar koor optrad. Het was een levendig kerstconcert met een mooie mix van oude en modernere kerstliedjes. We mochten bij de klassiekers meezingen. Voor het eerst in zeer lange tijd zong ik weer “Midden in de winternacht” en ik merkte dat ik de tekst nog helemaal uit mijn hoofd kende.
Mijn tweede bezoek had een verdrietige aanleiding. Onlangs overleed een oom van mij. Oom Kees, de jongste broer van mijn vader. Tijdens zijn werkzame leven was hij luchtmachtpredikant. Na zijn vroege pensionering bleef hij nog jarenlang optreden als gast-predikant in diverse kerken rondom zijn woonplaats Amersfoort. Het was zijn uitdrukkelijke wens dat de begrafenisdienst in het Witte Kerkje zou worden gehouden, de kerk waar hij graag kwam en vaak had gepreekt. Een andere oom (Oom Jan, de middelste broer uit het gezin van mijn vader) vroeg of ik samen met hem de dienst wilde voorbespreken met een al eerder door Oom Kees voorgestelde dominee. Tijdens dat gesprek merkte ik dat de dominee, inmiddels ook met emeritaat, beide ooms goed bleek te kennen. Oom Jan was in het verleden jarenlang diaken geweest in het Witte Kerkje en Oom Kees een graag geziene gast-predikant. Die hechte band zorgde ervoor dat Oom Kees een paar dagen later een extra warm en persoonlijk afscheid kreeg.
Deze ervaringen maken dat het Witte Kerkje voor mij in een paar weken tijd is veranderd van een relatief onbekend monument in een gebouw met een persoonlijke betekenis: het kerkje van oom Jan en oom Kees.
Geraadpleegde bronnen:
https://www.canonvannederland.nl/nl/utrecht/eemland/wegh-der-weegen/verdieping/het-witte-kerkje
https://nl.wikipedia.org/wiki/Witte_Kerkje_(Huis_ter_Heide)
[1] Zie voor meer informatie over de Wegh der Weegen: https://weghderweegen.nl/
[2] O.a. de Pieter de la Cour (van landgoed Zandbergen) en Jan Nepveu (van landgoed Dijnselburg).